Ku Ki Umbara
Ari batur mah cenah asa boga hutang tèh mun kaliwat solat, kuring mah lain, nyaèta… mun aya lalajoaneun teu lalajo. Teuing atuh, da mun ngadèngè sora goong tèh ceuli ngadak-ngadak rancung, suku ngadak-ngadak garètèk. Keur digawè ogè teu welèh èlèkèsèkèng. Lain ka nu deukeut-deukeut baè, malah ka nu jauh ogè ari ngadèngè bèja mah tara teu mangkat. Mun teu mangkat tèh nyaèta asa boga hutang. Lain babasan. Poèk dibèlaan ooboran, hujan dibèlaan papayungan tèh, jeung tara gumantung ka batur deuih, batur mah rèk indit rèk henteu tara jadi sual, asal awak waras duit boga … Ah, indit baè sorangan ogè!
Lain sakali dua kali, tampolana keur gering ogè kuring mah ari ngadèngè sora goong tèh sok ngadak-ngadak cageur.
Teu anèh mun kuring disarebut lulutu. Tapi kuring ogè tara ambek da enya.
Kawasna kuring resep lalajo tèh, lalajo wayang atawa pèsta, turunan ti Aki, aki ti Bapa. Da èta baè kuring kungsi ngadèngè bapa nyarita ka Ema,”Enya, aya budak resep-resep teuing lalajo. Turun ka manèhna meureun karesep akina tèh!” Bèjana Aki mah jenatna komo, lian ti resep lalajo tèh, resep ngibing, resep … mabok!”
Simana deuih cenah Aki mah anu punjul tèh. Ceuk Bapa, “Sakumaha jagoan jeung bulubudna jelema, tara teu kokoplokan dipuncerengan ku aki manèh mah. Teuing ngaji naon!”
Kaharti mun Bapa teu terangeun “cecepengan” Aki tèh, da Bapa mah ku Aki dipasantrènkeun ti bubudak.
“Keur mah Bapa ngabulubud, leuleugeur atuh manèh mah teu jadi kiai ogè, ngarti-ngarti kana agama!” ceuk Aki ka Bapa basa miwarang masantrèn.
Aki tèh teu damangna lila pisan, nepi ka pupus aya tilu taunna. Dina sakitu lilana, ngan kuring anu langka absèn ngemitan ari peuting tèh. Anak jeung incu-incu nu sèjènna mah teu cara kuring, ngaremitanana tèh ngan ari katingal rèpot baè.
Mun panyawatna keur aso, Aki sok ngagelendut ngadongèngkeun pangalamanana. Resep ngadèngè dongèng Aki mah, pitunduheun ogè sok ngadak-ngadak leungit. Teu cara ngadèngèkeun dongèng Nini, ngan raja-jeung raja, ngan putri jeung putri baè, jeung sok tuluy ditungtungan ku papatah deuih, matak bosen jeung matak ngajak heuay. Nu didongèngkeun ku Aki mah kabèh ogè pangalamanana. Kayaning basa gelut jeung bagong, gelut jeung bègal, dikoroyok ku limaan alatan parebut … ronggèng. Nyaritakeun resep ngibing, pokna, “Mun Aki keur ngèjèr ngigel, kabèh nu gareulis nareuteup ka Aki, marèntah diajak … imut!”
Geus lima taun Aki tèh pupusna.
Bada isa bulan kolot. Di langit teu aya bulan. Pihujaneun ngagarayot. Gang-ging-gungna sora goong, di Dèsa Sèdaraja, geus kadèngè hawar-hawar kabawa angin ririh. Suku geus kekejetan, hayang jung hayang jung geura indit. Tapi Bapa can sumping kènèh baè ti masigit, teuing tuluy ka mana. Ari rèk indit baè, karunya Ema sorangan keueungeun. Babaturan tangtuna ogè geus birat marangkat. Kacipta nu baroga kabogoh, ngariringkeun kabogohna. Kuring geus teu ngeunah cicing …
Kurutak Bapa sumping. Lakadalah, ceuk hatè.
“Tuluy ka mana Bapa tèh?” ceuk Ema bari mangnyampaykeun sajadah dina parantina.
“Nyèta tuluy ngalongok Ki Arma ngadadak gering payah.”
Ki Arma tèh incu Aki kènèh,anak Bibi. Saenyana dulur kuring tèh ngan kari èta-ètana, da lanceuk jeung adi-adina mah geus maraot, malah bibi jeung paman ogè geus teu araya di kieuna. Ari kuring puguh budak nunggal, teu lanceuk teu adi.
“Kumaha ayeuna?” Ema nanya deui.
“Rada aso basa ditinggalkeun mah …Pèsta di mana tatèh, bangun ramè-ramè teuing?” Bapa nanya ka kuring.
“Wartosna mah pèsta bujang di Sèdaraja.”
“Geuning teu lalajo?”
“Ngantosan Bapa.”
“Da Bapa mah moal lalajo.”
“Ema keueungeun nyalira.”
“Euh, sugan tèh …” pokna deui bari brek calik dina korsi. “Diuk heula di dinya, Bapa boga picaritaeun!”
Beu, peuting teuing atuh, ceuk hatè. Brek kuring diuk dina panuduhanana.
“Barèto kira-kira genep bulan sadugna aki manèh pupus, Bapa keur nagog di sisi balong. Teu kanyahoan ti mana jolna , gigireun geus aya lalaki kereng pikasieuneun. Manèhna nyarita kieu, “Kaula tèh jauh ti Karawang.”
“Di mana Karawangna?” ceuk Bapa.
“Moal disebutkeun,” tèmbalna, “Da teu kabèh jelema terang lebah-lebahna, ari teu kawènèhan-kawènèhan teuing mah. Ngan bapa andika di antarana nu geus terangeun tèh.”
“Jenatna Aki barudak?” ceuk Bapa.
“Enya. Malah pangna ayeuna kaula ka dieu ogè rèk ngala barang nu baheula diinjeum ku inyana.”
“Barang naon?” Da kula mah teu kapasrahan.”
“Bener teu kapasrahan?” omongna bari merong.
Sanggeus Bapa sumsumpahan, èta jelema ngati-ngati, pokna, “Mun andika bohong, rasakeun ulah sambat kaniaya!” Les manèhna ngiles, teu puguh ka mana ngalèosna.
Bapa lila ngaheneng.
“Ari tadi sareupna waktu Ki Angga balik ti sawah, cenah manèhna papanggih jeung jelema makè pakèan sarwa hideung, nananyakeun incu Aki Jaya, basana rèk diala. Ari Aki Jaya tèh kapan aki manèh. Matak ulah lalajo peuting ieu mah, sieun, bisi enya.”
Meg asa ditonjok angen. Kuring mah kajeun dicarèk dahar saminggu batan dicarèk lalajo mah. Da kaharti Bapa tèh nyingsieunan. Tapi lain gè incu Aki, ari mundur ku disingsieunan mah.
Waktu Bapa asup ka pangkèng kuring ngojèngkang kaluar bari ngarawèl batrè anu digantungkeun dina bilik. Mangkat lalajo.
Babaturan geus teu aya sapotong-sapotong acan, kabèh geus naringgalkeun.
Poèk, poèk lètèk. Jeung pras-pris deuih.
Samping dibebentingkeun, baju diparèt dikancingkeun, totopong diteregoskeun. Gidig leumpang ngagidig. Geus jauh ti lembur mah teu poèk teuing, rada ogè remeng-remeng. Goak…. Beluk sataker kebek.
Pohara atohna, katingal remeng-remeng di hareup aya nu ngarungkug ka ditukeun. Nyay disorot ku batrè. Jauh kènèh. Kuring gogorowokan mènta didagoan, tapi teu aya nu nèmbalan jeung terus baè laleumpang. Bari ceuceuleuweungan beluk leumpang beuki digancangan, hayang geura-geura nyusul. Beuki deukeut beuki deukeut. Jep kuring eureun tetembangan, lantaran kadèngè hawar-hawar sora nu jejeritan mènta tulung. Bari nyorotkeun batrè terus, derengdeng kuring lumpat. Geus deukeut pisan katingal dina caangna cahaya batrè, jelema duaan marakè pakèan hideung ngabèbètèng nu teterejelan jeung jejeritan tulung-tulungan. Teu sak deui nu keur di bèbètèng tèh … Ki Arma dulur misan kuring. Pudigdig kuring ambek. Nyay-nyay batrè ngacongan bengeut-beungeut nu ngabèbètèngna. Masya Alloh …. Barosongot, halisna karandel, panonna balèèr beureum. Pada-pada nyarekel pepentung. Katingal Ki Arma dibakutet ku rantè anu tingbaranyay hèrang, Bareng jeung bregna hujan, kuring narajang … Habek pepentung kana sirah …leng kapoèkan. Teuing sabaraha lilana teu inget tèh. Inget-inget awak ngahodhod, pakèan rancucut. Hujan geus raat, di langit bèntang ancal-ancalan, malah bulan ogè geus tèmbong ngelemeng sagedè sisir. Sirah karasa lieur, tapi kuring maksakeun balik sasat ngorondang ….
Nepi ka imah kuring ema-emaan, mènta dilaan tulak. Kulutrak tulak dibuka, bray panto muka. Lain Ema nu muka tèh, tapi anak tatangga—Nyi Enèh.
“Geuning Nyai, ari Ema ka mana?” ceuk kuring ka Nyi Enèh. Geus biasa pisan mun Ema jeung Bapa angkat wengi sarta kuring teu aya di imah, Nyi Enèh tèh sok kapeto nungguan.
“Tadi aya nu nyusulan cenah, … Ki Arma maot!”
Leng…leng… golèdag kuring meubeutkeun manèh kana tempat sarè. Sirah lenglengan, titinggalan kararonèng.
Ti harita kuring teu hudang deui, terus gering. Beurang peuting ditarungguan. Ema teu eureun-eureun nangis. Bapa katingalna nguyung pisan. Mun peuting taya kendatna ku nu ngaraos. Nu ngalandongan mah ngalandongan, ngesèh unggal Jumaah, tapi…
Inget kènèh harita tèh bada isa, nu ngaraos rèang kènèh. Torojol-torojol … gulang-gulang duaan marakè sing sarwa hideung. Nu saurang ngajingjing rantè munggah babaranyayan bodas, nu saurang deui nyekel pepentung. Ningal beungeut-beungeutna, ras kuring inget ka nu ngabarèbètèng Ki Arma barèto. Bari teu ngomong sakemèk, reketek leungeun kuring dibakèkèng. Kuring adug-adugan jeung jejeritan ogè teu dipalirè. Geredeg digusur ka luar. Kadèngè Ema aluk-alukan, nu sèjèn rèang maridangdam.
Di buruan nyampak kuda belang sadua-dua. Kuring ditaèkkeun ka nu hiji. Sala saurang gulang-gulang tèa mancal kana kuda nu ditumpakan ku kuring, diuk tukangeun,. Nu saurang deui nyorangan. Kuda digaredig … ditegarkeun. Cijoho, Cilimus, mèngkol ka Sumber, Paselaran, Palimanan …. Bray beurang tèh geus nepi ka Kadipatèn. Anèhna najan kuring tulung-tulungan sapanjang jalan, kabèh jelema anu kaliwatan saurang ogè teu aya nu mirosèa, arongkoh-ongkoh baè. Ti Kadipatèn terus ka Nyalindung. Liwat kota Sumedang. Mèngkol ka katuhu mapay jalan dèsa, bras ka Subang. Ti Subang ka Kalijati, Cikampèk, Dawuan, Karawang … gampleng kuring diteunggeul sirah satakerna. Lengngng…teu inget di bumi alam.
Inget-inget geus dirariung ku jelema-jelema anu teu warawuh. Ningal beungeut-beungeutna, bangun anu careuceubeun ka kuring tèh. Di antarana aya anu geus kolot pisan. Awakna kuru kawas rorongkong jeung tina palebah cungcurunganana terus-terusan merebey getih.
Ana gerem tèh nu gigireunana ngagerem, peresis sora maung, “Silaing tèh bener incu Aki Jaya?”
“Bener!” tèmbal kuring, males teugeug.
“Nyaho ka Nyi Sarni?”
“Nyaho, bibi kami, tapi geus maot!”
“Nyaho ka Ki Nata?”
“Nyaho, salaki Bibi Sarni, ogè geus maot!”
“Nyaho ka Sarmun, ka Si Asman, ka Si Marni, ka Si Arma?”
“Nyaho, kabèh anak Bibi Sarni jeung Mang Nata. Kabèh geus maraot.”
“Kabèh digusuran ka dieu!”
“Hah?”
“Bongan Aki manèh, Aki Jaya teu nohonan jangjina.”
Na jangji naon aki kami tèh?”
“Ayeuna ogè manèh digusur ka dieu,” manèhna teu mirosè pertanyaan kuring. “Moal dipulangkeun deui, mun manèh cara dulur-dulur, bibi jeung paman manèh teu bisa nuduhkeun di mana disumputkeunana barang nu dijangjikeun ku Aki manèh rèk dipulangkeun ka bapa kami.”
“Naon barangna tèh?”
Sakali deui manèhna teu mirosèa pertanyaan kuring, kalah ka pokna, “ Baheula, aki manèh meredih ka kokolot kami di dieu, sangkan dibèrè jimat anu maunatna matak dipikagigis ku sasama. Nya dibèrè kalawan perjangjian. Kahiji, anak incuna teu beunang dipasantrènkeun. Kadua, Sanggeus aki manèh maot, èta barang kudu dipulangkeun.”
“Naon sababna anak incuna teu beunang dipasantrènkeun?”
“Lantaran nu ngigama mah moal bisa digusur ka dieu, saperti Bapa jeung indung manèh. Untung nu sèjèn-sèjèn mah teu ngarigama, manèh ogè henteu.”
Mèmang Bibi Sarni, Mang nata jeung anak-anakna tèh henteu ngarigama pisan. Nya kitu deui kuring. Kakara kuring ngarasa hanjakal. Meureun mun kuring barèto daèk mah dipasantrènkeun ku Bapa, ayeuna tèh moal kasarad kieu.
“Ayeuna aki manèh geus maot, geus aya lima taunna. Tapi èta barang tèh lain dipulangkeun, malah disumputkeun. Ayeuna kami rèk nanya, di mana èta barang disumputkeunana? Mun manèh teu bisa nuduhkeun, sirah manèh baris dipakè tatapakan di dieu, cara bibi, paman, jeung dulur-dulur manèh.”
“Enya, naon atuh barangna tèh?”
“Tuh tènjo!” bari nunjuk ka aki-aki nu kawas rorongkong tèa. “Geus mangtaun-taun bapa kami disiksa, diteukteuk tungtung cungcurunganana ku kokolot. Paneukteukanana dibikeun ka aki manèh dijadikeun jimat tèa. Ayeuna èta kokolot nu telenges tèh geus diganyang ku kami sarèrèa, ku rahayatna. Pok sebutkeun, di mana disumputkeunana èta barang ku Aki manèh?!
Leng kuring nginget-nginget …. Tapi asa taca kungsi nènjo Aki kagungan jimat nu kitu. Cenah tungtung cungcurungan, boa-boa … tungtung cungcurungan-cungcurungan kitu mah … buntu. Ras kuring inget, mèmèh pupus tèh Aki maparin iteuk ka kuring. Saurna, “Sumputkeun sing buni!”
“Teu nyaho ari nu kitu mah,” tèmbal kuring, “Aya sotèh nu dipiwarang disumputkeun tèh … iteuk.”
“Iteuk naon?”
“Waregu.”
”Kumaha rupana?”
“Lorèng-lorèng kawas buntut maung.”
”Enya, èta!” omongna giak pisan. Nu sèjèn caruringhak. Komo si aki mah. “Di mana ayeuna?”
“Di imah, diselapkeun di jero bilik.”
Gancangna èta jelema nyalukan gulang-gulang nu nyarulik kuring. Maranèhna dititah mulangkeun kuring bari nyokot iteuk tèa.
Kuring ditaèkkeun deui kana kuda cara tadi basa dibawa ti imah. Berengbeng-berengbeng kuda dilumpatkeun …
Nepi ka imah kasampak waruga kuring geus digojodkeun nyanghulu ngalèr, bari pada nyaleungceurikan.
“Itu iteuk waregu jeroeun bilik pangnyandakkeun, alungkeun kaluar ka nu poèk!” ceuk uring bari nunjuk. Puguh baè rèa nu tibuburanjat, malah teu saeutik anu alumpatan sarieuneun.
“Hirup deui! Hirup deui! Allohu Akbar!” Kolot-kolot mani rècok.
Uwa marebot ngojèngkang, ngadudut iteuk tina jero bilik, sakumaha panuduhan kuring. Tuluy dibawa kaluar, dialungkeun.
“Aya nu nyanggap ti nu poèk!” omongna ka nu araya.
Ayeuna kuring jadi wekel solat, da sieun kasarad deui.
Tina Jurig Gedong Sètan, Karya Ki Umbara
Ditulis oleh smansalingga82 
Smansalingga '82 