Wawacan Gagak Lumayung (II)

Februari 21, 2011

Durma

89. Harita ge tihang tos ngadeg sadaya, cek sakaol mah teu lami, nu babantu dongkap, turta teu diwartosan, sumpingna estuning Goib, kocap sampurna, sadayana tos tarapti.
90. Kacarios harita teh Kiansantang, nyaur salebeting galih: ,Aing teh wiwirang, geus eleh ku tongkat, kawirangan dua kali, komo mun perang, ngayonan Bagenda Ali.
91. Seunggah temen ngayonan di danalaga, pasti airig moal mahi, batan tambah wirang, moal tulus ngayonan, letjwih hade aing indit, ayeuna ngejat.” Kiansantang tarapti.
92. Nenjrag bumi maksad bade ngawang-ngawai-ig, nembe ngambul sakedik, namung henteu kebat, lir abot salirana, nyerelek bet lungsur deui, ngadampal lemah, biur deui ragrag deui.
93. Tujuh kali ngapungna teu yasa kebat, kasiku ku Kangjeng Nabi, kasaktenna cambal, ngahuleng Kiansantang, ngerik lebeting panggalih, apes salira, harita rek nerus bumi.
94. Seug diwejang ajian ka sapatala, dongko rek lebet ka bumi, mung bumi teu suka, rata teu aya lawang, handeueul cisoca mili, suda tanaga, kantun lesu tulang sandi.
95. Karaosna lir udur nu opat bulan, ukur bisa usik nialik, teu aya tanaga, bet apes pangawasa, aji sisip henteu malih, palakiahna, cambal teu aya pangaji.
96. Kantun rasa anu nandangan wiwirang, diri nu ngaraos nyeri, kaduhung pohara, nganggo angkat ka Mekah, tamaha parantos jadi, dalah kumaha, teu aya jalan deui.
97. Kiansantang sumaur lebeting manah: ,Henteu sangka, awak aing, ayeuna kasoran, pahlawan Pajajaran, apesna di Puseur Bumi, ajian musna, duh aduh kumaha diri.
98. Lamun kieu moal balik ka nagara, taya gunana saeutik, rek taluk ayeuna, sakalian rek Islam, kasaksi ku awak aing, Islam teh mulya, Agama Hindu teu hasil.
99. Komo jaga ayeuna ge geus wiwirang, geuning kaciri kabukti, ayeuna mah luas.” Eta kitu manahna, harita teras ka Nabi, angkat ngarayap, seuseut-seuat rek dugi.
100. Kangjeng Nabi mariksa ka Kiansantang, gentrana alon tur manis, matak bingbang manah: ,He Prabu Kiansantang, naon anu kapigalih, pangadeuheusan.” Kiansantang nyaur tadim.
101. ,Kaulanun agung bebendu gamparan, mugi Widi Kangjeng Gusti, hatur kairegan, reh abdi teh rumasa, sagala rupi tos sisip, sadaya-daya, bade tumut Jeng Gusti.
102. Rehna abdi ayeuna teh nyepeng buda, mugi ku Gusti ditampi, maksad serah badan, hoyong salin Agama, tumut Islam anu Suci, moal rek mulang, ka bali geusan ngajadi.”
103. Harita ge ku Nabi tos ditarima, diwur-uk Kalimah-kalih,’ Jeng Nabi ngadua, supados padang manah, Kiansantang bingah galih, nya ti harita, diwuruk bagbagan Ilmi.
104. Siga koneng katetesan apu inya, diajarna siang wengi, estu cengeng pisan, diwuruk ku Sohabat, siang wengi pili genti, ngaosna Quran, sakapeung ku Kanjeng Nabi.
105. Diwurukan Hakekat sareng Tarekat, Maripat nya kitu deui, nguyab kana Kitab, Kiansantang calakan, kapaham sagala limi, padang manahna, henteu kasmaran galih.

Asmarandana

106. Kacarios anu mukim, iigaosna di nagri Mekah, tos sataun laniina teh, Kitab parantos katatab, ngarakitkeun salira, tambih diasih ku Rosul, nyeungceum nasehat utama.
107. Harita gentos kakasih, pasihan ti Rosullulah, Sunan Rohmat nelahna teh, barang dina hiji mangsa, nuju kempel sadaya, sami marek ka Jeng Rosul, ngajajar para Sahabat.
108. Sadayana tungkul ajrih, Gusti Rosul teh miwarang, ka S,,inan Rohmat nu anom, harita ngaos Sahadat, nyobian Mujijatna, harita keneh ngagugu, Sunan teh ngaos Sahadat.
109. Bari peureum tekad Suci, henteu lami Sunan beunta, manahna teu kinten bengong, rehna benten titingalan. Kersaning Nu Kawasa, aya di tempat kapungkur, nya eta di Pulo Jawa.
110. Ngusap raray bari Dikir, tetela sanes impenan, ngaleketey inanahna teh, harita teras sasambat, bari rambay cisoca: “Aduh Gusti Kangjeng Rosul, jisim abdi na kumaha.
111. Sinareng Gusti patebih, teu sangka kabina-bina, mung kantun hate cumantel, naha Gusti teh ngadoja, atanapi ngabuang, naon dosa abdi atuh, mugi Gtisti ngahampura.”
112. Sunan Rohmat sedih kingkin, emut ka Gusti Panutan, abong parantos Papasten, nincak deui ka Pakuan, manahna seseblakan, melenguk kantun gegetun, hate asa didudutan.
113. Melang nineung ka Jeng Nabi, jung ngadeg Susunan Rohmat, ti dinya tch kebat mios, angkatna mili cisoca, ku margi ngenes manah, harita asa pahatu, patebih jeung nu disembah.
114. Rajeun pendak sareng jalmi, nyeta urang Pajajaran, namung ka Sunan teu naros, rehing sadaya kalinglap, ningali panganggona, teu siga Gagak Lumayung, Senapati Pajajaran.
115. Harita panganggo Haji, nganggo jubah sareng dastar, numawi taya nu nyaho, kebat lampah Sunan Rohmat, majeng ngulon nu angkat, lampahna semu ngalamun, jol dugi ka Ujungkulan.
116. Mendak tempat rada suni, gek calik Sunan di dinya, kana kai pek nyarande, nyawang lampah nu kasorang, bari ngembeng cisoca, parantos teler nu bingung, harita teras tatapa.
117. Tetep muntang hoyong tepi,, titip diri natap rasa, pasrah sadrah ka papasten, mepet sugri pancadria, cengeng pisan manahna, neda ka Gusti Yang Agung, umambon ka tanah Mekah.
118. Siang wengi kapigalih, mung rasa nu kantun luhlah, hoyong mulih moal leeh, nunuhun ka Gusti Allah, tepang jeung Rosullulah, manahna asa diluluh, ngangres ngungun samar polah.
119. Siang wengi nguji-ngaji, ujian jinis salira, kitu bae damelna teh, kahujanan kaanginan, estu tigin manahna, lamina atos sataun, henteu leueut henteu tuang.
120. Barang dina hiji wengi, kinten-kinten tabuh dua, Sunan Rohmat nuju ngaos, ngadu’a ka Gusti Allah, harita aya sora, namung teu katawis jentul, kieu eta kakupingna.
121. ,He Sunan Rohmat nu Tohid, tapa anjeun katarima, ayeuna mah eureun bae, maksud anjeun teh laksana, hayang deui ka Mekah, nineung ka Muhamad Rosul, geura pek baca ayeuna.
122. Nya eta Kalimah Kalih, bari muntang ka Yang Sukma, pek peureum sakeudeung bae.” Mung sakitu ungel sora, Sunan bingah manahna, harita sumaur ,Nuhun”, pek peureum Susunan Rohmat.
123. Prak ngaos Kalimah Kalih, pana muntang ka Pangeran, barang bray beunta olohok, anjeunna aya di Mekah, lurat-leret ningalan, bus lebet ka bumi Rosul, kasampak teh nuju aya.
124. Para Sahabat ge hadir, ngajajar calik di handap, Sunan munjung sujud bae, ngambung ka dampal sampean, bari nangis sasambat, alon nyaur Gusti Rosul: ,Kuma rarasaan Sunan.
125. Rasa ayeuna jeung tadi, jeung kami heran kacida, naha rarangsak panganggo, jeung siga nandangan brangta.” Sunan nyaur dareuda, sadayana dipiunjuk, hiji taya nu kaliwat.
126. Barang tamat nu wawarti, Rosulolah seug ngandika, soantenna leleb alon: ,He rayi Susunan Rohmat, saliwat matak heran, rayi nyaba geus sataun, di Ujungkulon tatapa.
127. Tur rayi nandang prihatin, padahal nu saleresna, rayi bisi tacan hartos. rayi teh bieu nya angkat, dongkap deui ayeuna, henteu bulan henteu taun, rayi ukur memenitan.
128. Kudrat-Irodatna Gusti, nu Sipat Murba-Kawasa, malah ieu kami oge, kalayan para Sahabat, sadaya tacan ingkah, ti tadi masih karumpul, tah kitu mangka waspada.”
129. Sunan Rohmat tungkul ajrih, ngahuleng lebeting manah, nu sakitu lamina teh, horeng mung sakiceup pisan, Kersaning nu Kawasa, ngahuleng Sunan teu nyaur, mung nganti kana dawuhan.

Kinanti

130. Nyaur manis Gusti Rosul: ,Ayeuna rek naros deui, ku maha di tanah Jawa, menak katut rayat leutik, masih tetep Agamana, nya eta Hindu nu kawit.
131. Atawa naha geus campur, jeung Againa Islam Suci, mun ditanding loba mana?” Sunan Rohmat nyaur tadim: ,Kulanun leresan eta, menggahing di Pulo Jawi.
132. Sadayana masih Hindu, nya eta ka Dewa muliit, anu teu aya cegahan, batal haram henteu harti, wenang wajib makruh mubah, reh teu aya dalil Hadis.
133. Suwung pangandika Rosul, sepi nu terang ka Gusti, taya nu nyembah ka Allah, teu terangeun Islam Suci, katerangna wungkul Dewa, mugia Gusti tingali.”
134. Kadangu ku Gusti Rosul, ngahuleng lebeting galih, jorojoy asih miwelas, ka umat di Pulo Jawi, harita teras ngandika, soantenna leleb manis,
135. ,Rayi saupami kitu, reh kula sangat hawatir, ka umat di Pulo Jawa, manusa nyembah ka jalmi, Dewa manusa biasa, disembah nu nyembah sami,
136. Kaula oge umaku, manusa jumeneng Nabi, lain kahayang kaula, Kersaning Allyul Adzim, tugas bisluitna Kuran, Hadis pangandika kami,
137. Kitab tuduh keur panungtun,perseca jalan nu suci,lain saperti ka Dewa, eta teu ngagem bisluit, nu matak suwung cegahan, hayang ngaratu pribadi.
138. Mun aya manusa luhung, saperti Narada Panji, geuwat ku Dewa diangkat, lantaran sieun kalindih, anu bener dipeungpeukan, tah kitu rayi sing harti,
139. Ayeuna cunduk ka wuku, nitih kana Dat Mustari, meujeuhna sadaya beunta, mana nu kotor nu suci, bukakeun jalan utama, mambrih genah lahir bathin.
140. Boga elmu tong dikemu, sebarkeun ka para wargi, pangarti mah moal beak, batan kurang jadi leuwih, kudu ngasuh bari ngasah, mambrih diasih ku Gusti.
141. Sing sidik ka kubur tangtung, mawa katangtuan diri, diri teh kudu diriksa, saha nu ngobahkeun pikir, sakereteg raraosan, luar jero kedah lantip.
142. Ulah rek kapalang laku, lakonan ku diri rayi, ayeuna kula rek nitah, ka rayi ngajadi wakil, ngislamkeun umat di Jawa, purun teu purun ge musti.
143. Saupami rayi purun, didamel wakil ka Jawi, kedah Islamkeun sadaya, sarta kula mere jangji, jaga di bathin nulungan, manjing ka Janatu Naim.
144. Sumangga ku rayi dangu, lapad Ali insanu mumin, al insanu muminina, waahromu alal Islami, ap’alluloh ila nasa, walmuslimin muslimati.
145. Wajibu ia yap’alu, ayuhal ladin imani, koblal maot badal maota, paeru ila munapikin, munapiko ila insan, jahili ila pinari.
146. Bab maot mah moal burung, taya gede taya leutik, taya kolot taya beunghar, taya menak taya kuring, taya gagah taya rongkah, taya sehat taya gering.
147. Kana Agama sing suhud, ulah bosen siang wengi, kedah sing gumati pisan, ngukuhan Islam nu Suci, mun geten kana Agama, di ahir sampurna diri.”
148. Sunan Rohmat tungkul ngeluk, nguping sapilahir Nabi, nyerep tur gentra tetela, matak resep anu nguping, ngaleketey lebet manah, isin ngerik sareng sedih.
149. Nyerep kana balung sungsum, sakedik pisaur Nabi, namung matri kana raga, rasa rumasa kageuing, Sunan Rohmat nga waleran: ,,Nuhun satimbalan Gusti.
150. Beurat nyuhun beurat nanggung, disimpen di ati suci, kasuhun kalingga murda, kacangreud ku dua kuping, kacangcang pucuking rema, nuhun salaksa lumiring.
151. Siang wengi bade tumut, ngiring satimbalan Gusti, tumut moal bade baha.” Kangjeng Nabi nyaur deui: ,Lamun kitu nuhun pisan, kula bungah liwat saking.
152. Sarta rayi kusu maphum, ngislamkeun supados gampil, kedahna Rajana heula, rayat leutikna mah gampil, pasti engkena ge ngantay, tah kitu eta teh rayi.”
153. Sunan Rohmat pek miunjuk: ,Kulanun sumeja ngiring, kana dawuhan Gamparan, ayeuna ge abdi amit, sareng nyuhunkeun berkahna, ngiring Mujijatna Gusti.”
154. Sunan Rohmat lajeng sujud, ngaras dampal Kangjeng Nabi, Rosulluloh seug ngadua, harita silaturalimi, saparantosna munjungan, teras ka Bagenda Ali,
155. Ka Abubakar ge munjung, sinareng ka Umar deui, para Sahabat dipapay, saparantosna tarapti, Sunan Rohmat lajeng maca, nya eta Kalimah Kalih.
156. Neda ka Gusti Yang Agung, soca peureum mepet ati, disarengan husu niat, muntang ka Mujijat Nabi, Kersaning anu Kawasa, Sunan Rohmat keur diasih,
157. Panejana tos dikabul, sakedap netra ngajadi, barang bray Sunan teh beunta, emut tos di Pulo Jawi, manjurna ngaos Sahadat, satekana kang dumadi.
158. Harita ningal ka payun, atra anu katingali, beh Karaton Pajajaran, malah Prabu Siliwangi, harita keur magelaran, kempel Mantri lan Bopati.
159. Kacarios, Maha Ratu, harita nuju badami, mirempag sual putrana, parantos lami can sumping, nya eta Gagak Lumajang, nu mios ka tanah Suci.
160. Barang nuju gunem catur, kasaru ku anu sumping, enya eta Sunan Rohmat, ngadeg payuneun Sang Aji, kalayan teu kanyahoan, sadayana bengong galih.
161. Sakedap netra teu nyaur, jalaran sadaya pangling, panganggona benten pisan, rehna ku anggoan Haji, dastar ageung jubah ngambay, ti kiwa tasbeh dicangking.
162. Ret,ka handap ret ka luhur, nelek-nelck ka nu sumping, rada-rada kasamaran, sajongjongan rada lali, nu haladir ngusap raray, saumur nembean manggih.
163. Lami-lami sami emut, yen eta nu nembe sumping, sadaya nyebat ,Haturan.” Kacarios Maha Aji, alon nyaur ka putrana: ,Duh Raden bagea sumping.
164. Nyaba ngampleng dua taun, cing ama teh hayang nguping, naon margi lami pisan, kumaha Bagenda Ali, naha enggeus diayonan, ti kapungkur jago jurit. ”

Pangkur

165. Sunan Sujud jeung haturan: ,Kaulanun nyanggakeun bebendu Gusti, kang putra hatur piunjuk, nu maksad bade ngajonan, ka nu gagah Bagenda Ali nu pamuk, wartos teh bet sayaktosna, perkawis Bagenda Ali.
166. Sihoreng gagah Karamat, tur kawuwuh ku Mujijat Kangjeng Nabi, nya eta Muhamad Rosul, saleresna tuang putra, henteu acan dumugi ka perang pupuh, nembe ku daya Karamat, parantos apes nya diri.
167. Cindekna putra teu kiat, moal aya nu nanding ka Gusti Ali, kakasih Kangjeng Luluhur, reh rumaos henteu kiat, lebet Islam teu guna Agama Hindu, henteu nineung henteu melang, matak disiksa di bathin.
168. Karana mungguh manusa, pasti maot tara dua tilu kali, sakali bae nu estu, mun teu hartos Iman-Islam eta pasti disiksa di lebet kubur, bingung nadah patakonan, ku Munkar sareng Wanakir.
169. Sumawon di Arah Mahsar, matak keueung bongan teu nurut ka Nabi, teu tumut Agama Rosul, tah kitu numawi putra, luas iklas ngantunkeun Againa Hindu, lebet Islam anu mulya, nya eta Agama Suci.
170. Ayeuna putra pangdongkap, jadi wakil ngemban dawuh Kangjeng Nabi, sa-Tanah Jawa sing taluk, kedah anut lebet Islam, pangpayunna nya eta rama kulanun, ku margi rayat alit mah, tangtos moal hese deui.
171. Pami Rajana tos Islam, rayatna ge tangtos ngiringan ka Gusti, kumaha ama teli purun, sumangga geura manahan, margi putra wawakil ti Kangjeng Rosul, putra moal waka mulang,, upami maksad can hasil.
172. Cindekna mah ka sadaya, saha bae anu teu nurut ka Nabi, ku putra dianggap musuh, jadi satru kabuyutan.” Siliwangi ngahuleng barang ngadangu, gogodeg bari ngandika: ,Ama mah weleh teu harti.
173. Naha bet kitu pikiran, henteu sangka bet ingkar ti nini-aki, bet ngagorengkeun ka Hindu, maneh kawas anu gundam, kurang eling siga anu weureu gadung, teu sangka kabina-bina, maneh jadi edan pikir.”
174. Kadangu ku Sunan Rohmat, heran manah nguping saur rama Aji,lisan salebeting kalbu: ,Lamun kieu petana mah, Pajajaran pinasti bakal diamuk, dijieun lemah irengan, lebur papan kantun tulis.
175. Bongan lir tedak Siluman, lain aya kadua pikir nu lantip, pituduh nu matak makbul, anggur ngangaranan edan, lamun kieu gara-gara bakal ancur, Pajajaran wande ruksak.” Kitu anu kapigalih.
176. Ngembang wera raray Sunan, cepil beureum raosna asa disebit, melong bari teu sumaur, munggah kekerot waosna, Siliwangi reuwas ningal putra kitu, reh atos terang adatna, teu paya pisan dihiding
177. Enggal Sang Ratu ngandika, ngalelemu ku saur nu langkung nianis: ,He putra ama nu pamuk, ke ulah wa.ka amarah, bisi aya saur anu henteu panduk, kedah sing landung aisan, ulah babarian pusing.
178. Ayeuna ama rek nanya, lamun enya Raden teh ngajadi wakil, mana piagem ti Rosul, cing ama hayang ningalan, ciri wanci mun bener Raden diutus, kudu aya katerangan.” Sunan Rohmat nyaur deui.
179. ,Ama mugia uninga, piagem mah kang putra teh henteu nampi, henteu maparin Jeng Rosul.” Sang Ratu kebat ngandika: ,Lamun kitu Raden wakil henteu puguh, moal aya nu percayal kusabab teu aya tawis.
180. Lamun ama geus ningalan, piagemna nu bener-bener ti Nabi, karek percaya saestu,, meureun kari nimbang-nimbang, ku kituna ayeuna Raden perelu, pek nyokot piagem heula, meureun ama kari mikir.”
181. Sunan Rohmat pok nga-ndika: ,Pami kitu sae ayeuna ge amit, bade nguninga ka Rosul.” Peureum Raden Kiansantang, bari ngaos Sahadat Kalimah Rosul, les musna ti Pajajaran, nu kantun hookeun galih,
182. Kacarios Sunan Rohmat, harita ge parantos di tanah Suci, ngadeuheus ka Kangjeng Rosul, nguningakeun kajadian, henteu hasil rehna piagemna suwung, Kangjeng Gusti Rosullulah, harita keneh ge nulis.
183. Barang saparantos tamat, sakalian harita keneh ditawis, teu lami parantos putus, dipasihkeun ka Syeh Rohmat, anu nampi bingah salebeting kalbu, harita keneh amitan, mungkur ti payuneun Nabi.
184. Sunan teh ngaos Sahadat, mung sakiceup parantos aya di Jawa, Kersaning Nu Maha Agung, ngambah nagri Pajajaran, Sunan Rohmat di kaca-kaca ngalantung, guligah lebeting manah,ngabantun piagem Nabi.
185. Harita teh kaleresan ningal batu ageung lempar sareng leucir, patlot mangsina dicabut, bari piagem dicandak, seug disalin harita teh kana batu, nyerat ku Aksara Sunda, nelah nami Batu Tulis,
186. Anu mawi Sunan Rohmat, maksad nyalin dina eta batu nulis, supados sadaya maphum, menak rama Pajajaran, yen anjeunna janten wakil Gusti Rosul, na waktos Susunan nyerat, seueur jalmi balawiri.
187. Nya eta bade kempelan, para Mantri Ponggawa kalih Bopati, ningal nu nyerat na batu, sahiji Mantri mariksa: ,Naon maksud anjeun nulis dina batu?” Diwalon ku Sunan Rohmat: “Sukur nanya maneh Mantri.
188. Nu matak kaula nyerat, eukeur nyieun tandana wakil ti Nabi, nya kami wakil Jeng Rosul, ngislamkeun di Pajajaran, enya eta nyalin ti Agama Hindu, saha bae nu bahula, pasti dibasmi ku kami.”
189. Mantri ngajenghok manahna, bade napsu nguping pisaur nu nulis, barang ret ningal pamulu, sidik ka nu nyerat tea, beuki reuwas sihoreng Gagak lumayung, nu gagah Den Kiansartang, kalinglap panganggo Haji.
190. Harita keneh ge angkat, rek unjukan ka Perabu Siliwangi, kasondong parantos kumpul, nya eta nuju mirempag, Kiansantang nu bade nalukkeun Hindu, badanten kuma petana, nurut atanapi mungkir.
191. Mungkir alamat cilaka, sabab pasti nagara diburakbarik, Pajajaran tangtu ancur, saha anu henteu terang, Senapati Gagak Lumayung nu pamuk, tungkul ngeluk para Raja, taya nu nyaur sahiji.
192. Keur kitu Mantri unjukan, bari nyembah ,Kaulanun Kangjeng Gusti, ngunjukkeun putra nu pamuk, ku abdi bieu ka pendak, nuju nyerat nyalin piagem na batu, sauma sa Pajajaran, tua anom kedah salin.” (Hanca)


Asal Usul Ngaran Rancamaya

Februari 18, 2011

Bahan carita ti saderek DIDI HIDAYATUL KHOLIS Kepala Kampung Kersamenak Wilayah Departemen P dan K Kecamatan Tarogong. Nu nyepeng Riwayat Ajengan H. HASBULLAH Rancamaya, kalayan aya titinggalna mangrupa daun lontar, baju kere, kitab-kitab, Bonang, cucuk konde jeung sobrah.

Sababaraha ratus taun ka tukang, nalika bangsa urang umumna, khusus di wewengkon Kabupaten Garut masih keneh ngagem Agama Hindu; numutkeun sejarah mah Kecamatan Bayongbong, Cisurupan, Samarang jeung Kecamatan Tarogong ka asup ka karajaan Timbanganten nu Agamana Hindu, ku kira-kira ieu carita teh mungkin bae jaman eta. Ari laku lampah jalma beh ditu nepi ka ayeuna jigana sarua bae, aya nu milampah hade jeung aya nu milampah goreng sok sanajan diuger ku aturan-aturan agama atawa darigama. Keur jalma nu nagalampahkeun goreng cek inyana mah hade bae, sabab tujuannana ngan nepi ka nyumponan ka butuh hirup, asal pake pageuh, dahar seubeuh, imah weuteuh, anak pamajikan kaparadah sapopoena. Nyakitu deui jaman harita oge di wewengkon Desa Kersamenak jeung Sukalilah ayeuna kaayaan daerahna teu aman, unggal peuting kudu bae aya paling, bray beurang loba padagang nu dibegal, teu sirikna unggal golodog geus kaunggahan rampog. Pantes wae mun rahayat sawewengkon eta ngarasa pugag dina enggoning nyiar kipayah, para padagang hoream lunta, patani sungkan ancrub ka cai teu saeutik kaom buruh gawena ngan nangkeup tuur. Nitenan kaayaan balarea jiga nu peunggas harepan, Ki Sumeren Kawalangket, kumaha narekahannana sangkan rahayat laluasa dina kahirupannana. Sanggeusna dipikir di bulak-balik diitung untung-rugina, ditimbang-timbang pibalukareunana, Ki Sumeren sapada harita ngondang tatanggana nu kawilang ku manehna boh ti pihak kolot nu geus boga wiwaha, oge para nonoman nu miboga wanda tanggung-jawab ka balarea. Atuh dina barengna teh babadamian jol mupakat bae da puguh eta pisan nu ku rahayat dipakahayang. Ti harita ngaran Ki Sumeren kagurnita ka balarea, ari sababna manehna pisan nu ngatur cara ngajaga jeung ngariksa boh rahayat boh pakaya, oge ngadidik jeung ngalatih ka para nonoman nu dibutuhkeun tanagana tur kabisana, nya Ki Sumeren pisan nu ngagemleng beurang peuting dina aturan ulin maenpo, pikeun numpes jalma-jalma nu jarahat. Murid-murid Ki Sumeren lila-lila mah sumebar ka unggal desa, tur mawa pangabisa pikeun ngajaga ngariksa tur ngabela kulawarga katut balarea dina mangsa aya maung ngamuk, gajah meta aya siku siwulu-wulu. Ku sumebarna murid-murid Ki Sumeren nu nyarahcal di unggal tempat mawa pangaruh anu kacida gedena keur rahayat di tempat eta boh ngeunaan sabilulungan dina nyinghareupan jalma-jlama jahat atawa tulung – tinulung ka sasama nu merlukeun bantuan boh tanaga, boh harta. Nya kitu dina prak-prakannana sumembah kana kapercayaan alam harita (mun ayeuna mah disebut animisme). Murid-murid Ki Sumeren mangrupa pamanggulna. Ku ayana murid-murid Ki Sumeren nu geus sabilulungan jeung rahayat, atuh keur jalma-jalma jarahat oge mangrupa hiji pangajaran pikeun maranehannana ngayakeun komplotan keur usaha babarengan , sabab ari seang-sewangan mah geus teu kauntup geusan ngalawan dimana kaperegonakeun ngarampog. Mimitina mah komplotan rampog teh aya dina kaunggulan tur kauntungan dina enggoning ngalaksanakun kajahatannana, malah di sawatara kampung mah aya jalma nu nepi ka tampadaksa disiksa jeung ditandasa pedah teu masrahkeun harta bandana. Dina mangsa meuweuhna jalma-jalma jarahat ngaranjah mah ka unggal imah, Ki Sumeren harita keur ngayakeun babadamian jeung samurid-muridna kalayan nu dumasar kana wangsit roh suci nurutkeun kapercayaan alam harita. Sanggeusna Ki Sumeren mere mangrupa-rupa cara pikeun nyanghareupan lawan sangkan aya dina kaunggulan, pungkasanana carita Ki Sumeren nandeskeun, yen taun ieu taun munggaran pikeun numpes jalma-jalma nu jarahat, kalayan taun ieu pisan mimiti ngalaksanakeun seba, nu mangrupa nunggel janggana jalma nu kawilang jahat dina sataun saurang. Satutasna rampung babadamian kalayan ngabogaan tekad anu moal laas pikeun ngabasmi jalma-jalma nu jarahat ku rupa-rupa tarekah. Tarekah nu munggaran tina hasil babadamian tea nya salah saurang murid Ki Sumeren kudu ngayakeun hiji upacara perkawinan kalayan diayakeun hiburan mangrupa maenpo, nu dipalar supaya karaman ngarampog kanu keur hajat dina mangsa eta Ki Sumeren pikeun nguji murid-muridna hasil didikannana. Tarekah munggaran bener-bener keuna kanu diduga jalma-jalma nu jarahat daratang ngabubuhan, ngaranjah ka imah nu keur hajat. Bubuhan hajat ngan ukur mangrupa pitapak, nu boga imah mere tanggara ka baturna nu geus sayaga samemehna. Ki Durganda kapala kaamanan lain deui ngarejagna ari sababna kakara waktu harita aya nu nyoba-nyoba ngalawan tur ngagagalkeun maksudna. Murid-murid Ki Sumeren geus teu sabar hayang mere pangajaran susuganan jalma-jalma nu jarahat jadi insap. Teu sawatara lilana Ki Durganda sabaladna geus laluncat ti imah nu boga hajat bari ngalalugas pakarangna, di luar balad Ki Sumeren geus ngaregreg lir pager nu kekep rekep. Ki Durganda hemar hemir arek tanding asa wegah rek ngalawan, tapi dasar Ki Durganda boga adat bahula tungtungna lahlahan narajang pangheulana dituturkeun ku baladna. Ki Durganda sabaladna tambah-tambah ngarasa heran sabab nu dianggap musuhna estu teu mawa pakarang, tur lobana sarua jeung jumlah balad manehna; geus tinangtu pihak musuh rek ngajajal pangaweruh. Teu sabaraha lilana der tarung campuh, iyeu patutunggalan, ari Ki Durganda sabaturna tarungna bener-bener boga maksud muputkeun umur musuh, ngarah nyawa pihak lawan. Sabalikna ari murid-murid Ki Sumeren ngalaksanakeun usaha nu munggaran, mangrupa mere pangajaran susuganan maranehna insap tina kajahatan. Ki Durganda sabaturna ngarasa jengkel, kabeh kabisana digunakeun tapi teu matak nyugemakeun, kalah maranehannana beak tanaga, rea daiantara balad Ki Durganda nu ngalungkeun pakarangna bari lumpat ngarasa teu kuat ngalawan ku pangawasa lawanna, lila-lila balad Ki Durganda beak kalabur ninggalkeun tarung, bari nandangan kanyeuri, rarasaan panon asa narolol urut katonjok, ka tojos, taktak walikat asa semplak urut kasepak ka tongtak, mun gado asa nyengsol mun careham asa semplak, pipi peurih lir digerih urut panampiling semu gunting. Balad-balad Ki Durganda teu saeutik nu ngadak-ngadak muringis, sungkan nuluykeun kajahatan sabab ku maranehannana karasa geuning kiti jajatena pihak lawan, muji sajeroning ati cacak-cacak pihak lawan mun aya maksud nandasan pinasti maranehna palastra, ku cara eta pisan diantarana aya nu ngadadak insap sapadaharita, turta balik kana jalan nu matak nyalametkeun ka dirina tur ka kulawargana. Tapi aya diantarana nu  boga rasa hayang mulangkeun kanyeri, hutang uyah taur uyah, hutang pati bayar pati, basana kagok barontak kapalang carambang, kumaha geletuk batuna kecebur caina. Ki Durganda nu geus ditaringgalkeun ku sabaturna harita masih ragot tarungna. Ki Durganda sababaraha kali ganti pakarang tapi can bisa ngungkulan musuh sok sumawona ngarubuhkeun Ki Pasrana tetep lemor jiga nu ngahaja ngala tanaga lawan ngarah musuh lusuh napsuna. Barang keur ragot nu tarung Ki Sumeren gancang mere tangara ka Ki Pasrana. Cukup Pasrana, barang Ki Pasrana ngadenge basa guruna, teu talangke Ki Durganda dirapetan bisi srog suku kencana dikahareupkeun dina waktu nu sakiceup bedog Ki Durganda geus murag, bareng jeung muragna Ki Durganda nyuuh adug lajer gegerungan teu kuat nahan kanyeri nu nyaliara sakujur awak. Ki Durganda diparayang dibawa ka imah Ki Pasrana, tuluy digolerkeun di tengah imah, dijaga ku Ki Pasrana sabaturna. Poe isukna sanggeus Ki Durganda pulih deui, dibawa ka imahna Ki Sumeren sakumaha amanatna tadi peuting, sarengsena nyerenkeun Ki Durganda Ki Pasrana mah baralik deui ka saimah-imahna. Ari pangna Ki Durganda diserenkeun ka guruna taya lian pikeun ngalaksanakeun tarekah nu kaduana. Dina waktu saminggu dua minggu mah sangeusna kajadian di imahna Ki Pasrana mah taya beja boh nu dirampog atawa ditandasa ku jalma-jalma jahat. Lilia teu lila der bae beja pabeja-beja yen rampog geus meuweuh deui, anu diluluguan ku Ki Durgandi adina Ki Durganda, anu tindakannana leuwih-leuwih ti lanceukna paribasa sahaok kadua gaplok teh saenyana. Ki Durgandi mimpin anak buah lanceukna anu ngan kari saeutik deui ditambah deui ku anak buah manehna nu jumlahna oge teu pati loba. Dina mangsa meuweuhna jalma-jalma nu jarahat ngalaksanakeun kajahatannana, harita Ki Sumeren keur gunem catur jeung Ki Pasrana pikeun ngalaksanakeun tarekah saterusna. Isukna kendang geus ngungkung tanggara rek aya upacara seba anu dikokolotan langsung ku Ki Sumeren sakur rahayat nu aya di dinya kabeh patanya-tanya, naha rek uapacara seba tai sepi teu aya jalma nu mawa sasajen jeung sajabana kabiasaan nu rek seba. Teu lila jol Ki Sumeren asup ka tengah-tengah wewengkon upacara bari pok nyarita :”He dulur-dulur nu pada karumpul, balarea nu pada daratang kana upacara, geus tinangtu ku kula kasawang aranjeun nganaha-naha upacara beda ti adat nu biasa, sabab kula kudu nohonan sakumaha nyaring jeung antipati kudu ngalaksanakeun seba ku mangrupa manusa. Kukituna kula baris ngadukeun jajatenna dua jago murid kaula nu ngaran Ki Pasrana jeung Ki Durganda, ngan dina engke prakna tarung Ki Pasrana mah teu meunang mawa pakarang sabalikna Ki Durganda mah meunang mawa pakarang sa kasukana, taya lian supaya aranjeun nyaksian kana upacara ieu.pangna Ki Sumeren ngalaksanakeun cara kieu ulah aya basa ti balarea telenges


Wawacan Gagak Lumayung (I)

Februari 18, 2011

Dangdanggula

1. Bismillahi kawit nu ditulis, budi-daya pamedaring Samad, dupi Samad tegesna teh, kawit “dongeng Karuhun”, nu berbudi Bujangga asli, tawisna nampi Ilham, waspada saéstu, margi nu sipat Bujangga, titi-surti kukuh-pengkuh ati-ati, tulisan ngemban lisan.
2. Ki Bujangga ujaring maranggi, ditampina ku tawis pertanda, tangtos moal sapagodos, gelar-galur dua-tilu, réh nul-nutkeun jalanna dangding, sami gaduh ukiran, tah éta téh kitu, numutkeun pinter rajinna, nu percéka ingkar tina basa Kidib, ngantun kana hianat.
3. Salamina amanat tur Tamblig, Sidik-bener Amanat percaya, Tamblig ngalampahkeun saé. Hak hukumna bener Wujud, bebeneran purwaning Kawit, Kawit babatan Asal, Kama-Kami-Kamu, mangga nyanggakeun terasna, anu nyalin percanten ka parawargi, nyanggakeun saterasna.
4. Kieu kawit ujar ki Musanip, nyarioskeun Ratu nu baheula, aya sahiji Karaton, ngajajah para Ratu, nelahna Prabu Siliwangi, di Pakuan Pajajaran, gaduh putra pamuk, gagah teu aya tandingna, Radén Putra Gagak Lumayung wawangi, katelah Kiansantang.
5. Kakoncara harita sa-Jawi, Majapait sadérékna kalah ku Radén Lumayung jago, sadayana sami taluk, ku gagahna sami alajrih, taya nu wantun ngunghak, ka Radén Lumayung, malah danget harita mah, ku ramana dijenengkeun Sénapati, Pahlawan Pajajaran.
6. Waktos éta Radén runtik galih, tina margi keukeuh hoyong terang, getih salirana tulén, teu acan terang saumur, ti aalit gé can ningali, na kumaha rupina, weléh tacan weruh, gaduh raos panasaran, tina margi pakarang taya nu mahi, bakating ku gagahna.
7. Mangsa éta di sa-Pulo Jawi, tacan aya Islam nu sumebar, Agamana Hindu kénéh, nya kitu Gagak Lumayung, harita téh ujub sareng dir, raosna panggagahna, suwung anu pamuk, n-tung anjeunna anu gagah, anumawi can terang getih pribadi, dugi ka medal sumpah.
8. “Saumur gé moal rék rarabi, mun can nyaho ka getih sorangan.” Éta kitu saurna téh, lami-lami teras ngangluh, gulangguling siang lan wengi, damelna gulinggasah, galih teu kaasuh, keukeuh manah panasaran, lajeng baé ngadeuheus ka rama Aji, ku rama dipariksa.
9. Ayeuna téh ama rék meredih, kudu walon anu sabenerna, kusabab béda pasemon, naon nu dianggo ngangluh, bilih hoyong Putri nu geulis, da moal matak susah. Pajajaran mamur, moal kurang mojang lenjang, nu gareulis kapan di dieu ngabaris, nu ginding gé gedongna.
10. Nu lalucu Putri nu maranis, kantun milih rék ka putra saha, lamun di dieu geus poos, geura milih putra Ratu, nu caraket anu tarebih, putra Raja talukan, kénging Radén tarung, pék pilih ka putra saha?” Kiansantang ka ramana nyembah tadim, kinanti nu balaka.

Kinanti

11. Piunjuk Gagak Lumayung, “Kaulanun rama Gusti, sim abdi sanés teu niat, tobat teu ngémut rarabi, mung aya nu panasaran, ku abdi nu dipiati.
12. Kieu anu dipiémut, siang atanapi wengi, taya sanés nu kacipta, abdi jadi Sénapati, perang henteu mendak lawan, sepi nu ngajadi tanding.
13. Mung ayeuna perang buntu, teu aya lawanna deui, jadi alatan kapalang, tacan wareg ngabén jurit, kamana nyiar nu gagah, kanggé pitandingeun abdi.
14. Réh saémut abdi hirup, ti alit dugi birahi, can terang getih sorangan, sakitu nu dipiati, kumaha atuh akalna, milari nu gagah sakti.
15. Réhing suwung anu pamuk, sepi nu sakti pinilih, anu gagah gé teu aya, milari sa-Pulo Jawi, téh kitu nu janten marga, anu mawi abdi runtik.”
16. Hémeng galih Kanjeng Ratu, sakedapan henteu muni, wekasan nyaur Dén Patya, miwarang milari Resi, para Ajar nu koncara, kelun Nujum nu waracis.
17. Maksad badé neda tulung, torah dimana nu sakti, pilawaneun Radén Putra, harita Dén Patih amit, medal ti payuneun Raja, kebat nyiar nujum sidik.
18. Ka anu jauh dijugjug, ka nu tarebih disungsi, énggalna lampah Dén Patya, tugas parantos tarapti, anu waracis darongkap, dideuheuskeun ka Sang Aji.
19. Sujud nyembah para Nujum, bingah Prabu Siliwangi, harita kénéh mariksa, “Bagja sadayana sumping, pangna andika diala, kaula rék merih pati.
20. Geura torah mangka weruh, ieu sawewengkon Jawi, dikira saha jalmana, nu patut ngayonan juru, nu saimbangan gagahna, nu tanding jeung anak kami.
21. Ka Radén Gagak Lumayung, geura unjukkeun ka kami, pok kadinyah ulah éra, atawa gimir wawarti, sab kaula panasaran, hayang manggih tanding jurit.”
22. Tungkul sadaya pra Nujum, sami ngémut lebet galih, ngahuleng teu sasauran, réh sesah badé wawarti, badé unjukan waregah, réh teu aya tanding deui.
23. Kocap aya hiji Nujum, ngiring campur nyiliwuri, henteu manon jeung nu réa, Malaikat salin rupi, badé ngantunkeun lantaran, pok unjukan aki-aki.
24. “Kulanun dawuh Sang Ratu, menggah émutan sim abdi, ngoréhan di Pulo Jawa, tangtos moal aya tanding, anu gagah téh mung putra, sakti manggulang-mangguling.
25. Aya ogé kaulanun, pitandingeun putra Gusti, mung sanés di Pulo Jawa, aya di Mekah nagari, wastana Ali Murtada, Bagénda Ali bin Tolib.
26. Mung tebihna sakalangkung, ayana di Puseur Bumi, nya éta di nagri Arab, tah ieu mah tangtos tanding, pilawaneunnana putra, tangtos ramé ngabén jurit.
27. Itu ieu tacan tangtu, anu unggul apes jurit, duka mana anu kalah, mung tangtos ka dinya tanding, sakitu abdi unjukan.” Bingah Prabu Siliwangi.
28. Ngalahir deui ka Nujum, “Terangkeun baé sakali, tiap aki bisa norah, pilawaneun kitu deui, tangtu katorah ayeuna, saha nu unggul nu sisip.
29. Pihak mana anu unggul, ku aki kudu pilahir.” Ki Nujum barang dipaksa, sina nerangkeun nu sisip, harita kénéh ge musna, ti payuneun Siliwangi.
30. Ngagebeg manah Sang Prabu, nya kitu Nujum nu hadir, réhna aki tos teu aya, léosna teu katingali, para Nujum pok unjukan, “Kulanun Paduka Gusti.
31. Sim abdi héran kalangkung, pami ngémut aki-aki, anu nembé norah téa, henteu wanoh sareng abdi, duka ti mana dongkapna, sapertos nu nyiliwuri.
32. Matak hémeng kaulanun, saha éta aki-aki, nyanggakeun sadaya-daya, rumaos bodo sim abdi, marga bobot pangayonna, henteu ngalangkungan Gusti.”
33. Ngahuleng Gagak Lumayung, hanjakal ku aki-aki, dugi ka kumejot manah, panasaran liwat saking, harita teras unjukan, “Kaulanun rama Gusti,
34. Jisim abdi amit mundur, rék ngabujeng torah aki, ka mana gé rek ditéang, nyusul anu wasta Ali.” Sang Prabu alon ngandika, “Kuma karep Radén pasti.
35. Ngan sambung salamet maksud, mangka karep Radén hasil, moal nyarék moal nitah.” Kiansantang nyembah amit, mundur ti payuneun rama, teu nganggo ngénjingkeun deui.
36. Harita kénéh gé laju, kaluar ti lebet nagri, ngantun dayeuh Pajajaran, lumampahna kadya angin, ka kalér kulon angkatna, nyorang hiji tempat resik.
37. Sisi cai sisi gunung, angin leutik ngahiliwir, sok matak seger salira, Radén lirén teras calik, mepet pancadria muja, neda-neda ka Déwa Di.
38. Ka Déwa nu Marawolu, ka Marasanga Mamalih, nyaur salebeting manah: “Duh Déwa sembaheun abdi, mugia masihan terang, mun leres di Puseur Bumi.
39. Aya pilawaneun pupuh, nu ngaran Bagénda Ali, mugi dipasihan terang.” Teu lami waktosna deui, aya sora teu katingal, tah kieu anu kakuping,
40. “Hé Radén Gagak Lumayung, anu gagah pilih tanding, ieu kula lain Déwa, tapi Rat Sukma nu Suci, ka Radén ngawaris ngaran, Dén Garantang Sétra nami.
41. Nya di dieu tempat linduk, nelah Ujungkulon nami, Ujung tungtung panganggeusan, nganggeuskeun kasengsrem galih, kulon nyata keur kaula, milari getih pribadi.
42. Nyata Sétra bersih ngempur, milari marganing Suci, nya karep Radén ayeuna, ngabujeng Bagénda Ali, nu aya di nagri Mekah, pasti jeung Radén téh panggih.
43. Garantang nyatana maksud, tangtu papanggih jeung Suci, geura bral ayeuna iang, kebatkeun saniat kami.” Ngoréjat Radén tos gugah. ti Ujungkulon geus indit.
44. Jol dongkap ka sisi laut, teu kandeg kapegat cai, Raden teras napak sancang, najan ngapung nerus bumi, Radén moal kapetolan, tawisna nu gagah sakti.
45. Kantun Dén Gagak Lumayung, nuju ngambah di jaladri, urang diselang sakedap, gentos anu kocap deui, Kangjeng Gusti Rosullulah, kasinoman anu Suci.

Sinom

59. Tangtos bapa moal terang, enya ieu kula urang tanah Jawi, katelah Gagak Lumayung, atawa Gagak Lumajang, nu ka telah Prabu Kiansantang éstu, nu gagah Garantang Sétra, Sénapati Siliwangi.
60. Pamukna di Pulo Jawa, nu kaceluk teu aya tandingna deui, jauh-jauh pangdijugjug, anggang-anggang ditéang, anu ngaran Bagénda Ali nu pamuk, kaula hayang ngayonan nu gagah di Puseur bumi.
61. Sabab kaula di Jawa, nyata kurang taya pitandingeun deui, kitu margana dijugjug, tah kitu maksud kula,” Ali imut ngadangu anu cacatur, ngaosna Alhamdulillah, teka ing Robbul ‘Alamin.
62. Muji kana Dat Yang Sukma, dina galih Bagénda Ali nu lantip, henteu pisan gaduh unggul, anging Kersaning saha, anu gagah anging Dat Alloh nu Agung, raga nyawa gagaduhan, titipan nu Maha Suci.
63. Bagénda Ali ngandika, “Atuh Agus sumangga pun bapa ngiring, kana maksad Agus kitu, tinangtos tiasa tepang, namung engké di payuneun Gusti Rosul, sinareng Ali Murtada, keur ngadegkeun enok Masjid.
64. Jung angkat Gagak Lumayung, kitu deui Bagénda Ali diiring, Gagak Lumayung ti pungkur, can patos tebih angkatna, Sang Bagénda émut kana tongkat kantun, lajeng ngalirik ka tukang, imut barina ngalahir.
65. “Masya Alloh Agus hilap, ieu bapa kakantun iteuk pandeuri, abong-abong anu pikun, Radén pangnyandakkeun heula, ngarah gancang angkatna nu anom tangtu, itu nu nancleb na lemah.” Gagak Lumayung pék malik.
66. Ngabujeng ka iteuk téa, barang dongkap teras dicabut sakali, namung pageuh sakalangkung, sanaos pageuh dipaksa, nojér lemah mani nyeblok semet tuur, namung pageuh iteuk téa, bumi inggeung lir ku lini.
67. Keukeuh pageuh keukeuh maksa, késang ngoprot teu bénten siga nu mandi, séép késang gétih ngucur, kagét manahna Lumajang, tina margi harita nembé saumur, ningal ka gétih sorangan, sabulu-bulu barijil.
68. Reuwas di lebet manahna, harita gé teras nyambat ka Dewa Di, “Duh Déwa nu Marawolu, hamba neda kadigjayan.” Namung tetep teteken henteu kacabut, kabedasanana mubah, kantun lesu tulang sandi.
69. Bagenda Ali jol dongkap, bari nyaur, “Naha Agus lami teuing.” Ngawalon Gagak Lumayung, “Aduh bapa henteu kuat, kula mopo teteken henteu kacabut.” Saur Ali, “Na kumaha, kapan Agus gagah sakti.
70. Koncara satanah Jawa, geuning kitu nyabut iteuk gé teu hasil, bapa mah heran kalangkung, cing ku bapa urang jungkat,” Bérés nyaur Bagénda Ali seug tungkul, bari ngawejang Kalimah, sinareng Solawat Nabi.
71. “Allohuma Sholli ‘ala, Muhammad wa’alaa aali Muhammadin, asyhadu allaa ilalloohu, wa asyhadu anna Muhammad, Rosuulullooh.” Kitu lisan Ali pamuk, saparantos ngaos du’a, teras nyabut iteuk kénging.
72. Kitu deui Kiansantang, kawit lesu harita tos jagjag deui, sinareng hemeng pangkalbu, nguping Kalimah Sahadat, tina margi saumur nembé ngadangu, harita teras ngandika, tumaros ka aki-aki.
73. “Lisan naon bieu bapa, henteu puguh ku kula henteu kaharti, palakiah naon kitu, kula ngadak-ngadak jagjag, sarta iteuk ku bapa geuning kacabut.” Bagénda Ali ngandika, disarengan imut manis.
74. “Bisi Agus can uninga, nu dibaca ku bapa Kaliniah Kalih, nyatana panglesu musuh, tangtu apes digjayana.” Saur Raden, “Euleuh euleuh kutan kitu, kaula ogé kabita, keur engké tepung jeung Ali.
75. Sarta cing kumaha bapa, naha aya harti jaba éta deui, lian pangapésan musuh?” Bagénda Ali ngandika, “Atuh puguh éta téh Sahadat Rosul, nya cepengan umat Islam, nyata Agama nu Suci.
76. Saha nu lisan Sahadat, éta pasti ginanjar Rokhmat Yang Widi, Hirup-Hurip pasti Hurup, Islam Agama Mulya, béda pisan sareng nu Agama Hindu, pasti dila’nat ku Allah, bongan percaya ka Sihir.”
77. Tungkul Prabu Kiansantang, tina margi anjeunna rumaos isin, réh nyepeng Agama Hindu, Bagénda Ali seug angkat, bari mésem ningal ka Radén ti pungkur, nuju ngiring ka anjeunna, angkatna tungkul ka bumi.
78. Harita parantos dongkap, Ali sareng Kiansantang ka Jeng Nabi, Rosulluloh pok ngadawuh, “Naha Ali elat pisan, mani kesel ngantosan ti isuk-isuk, kapan rék ngadegkeun téa, nyekel tihang masing-masing.”
79. Bagénda Ali unjukan, “Kaulanun, mugi ulah rengat galih, ku margi aya tatamu, ngahaja ti Pulo Jawa, mung hanjakal Agamana masih Hindu, wawangina Kiansantang, nu hoyong nyobi ka abdi.
80. Anjeunna ngahaja dongkap, tebih-tebih pang ka Puseur Bumi dugi, rehing kaceluk tos pamuk, di Jawa taya tandingna, nu diseja hoyong sareng abdi pupuh, badé mecak kasakténna, tah kitu purwana lami.”
81. Kangjeng Nabi Rosullulah, mésem leleb barang nguping saur Ali, sareng ngarérét ka tamu, Kiansantang nu miarsa, lingsem pisan midanget anu sumaur, ngeluk semu ajrih pisan, réhing teu sangka sakedik.
82. Horéng aki-aki téa, nu ngabantun ka anjeunna geuning Ali, nu badé diajak tarung, nu dianjam ti anggalna, kadalangsok anjeunna tos langkung saur, temahna mendak wiwirang ngahuleng teu yasa muni.
83. Nyaur manis Rosullulah, “Hé tatamu maksad anjeun engké deui, mun jeung Ali hoyong tarung, margina waktos ayeuna, ieu kula meujeuhna aya perelu, malah nuhun sakalian, aya anu gagah sakti.
84. Kaula ngahiras saya, pangnangtungkeun ieu tihang anu kuning, keur bagéan Ali éstu, ayeuna anjeun gentosna, étang-étang wakil ngahormat nu pamuk,” Kiansantang unjuk sembah, “Kaulanun mangga ngiring.”
85. Énggal sadaya sadia, nyepeng tihang hiji-hiji masing-masing, lengkep tihang anu tujuh, sadaya para Sahabat, sareng Mumin ngaos sahadat ngajungjung, jung ngaradeg genep tihang, kantun tihang anu hiji.
86. Nu dicepeng Kiansantang, tacan ngadeg ku margi henteu kaindit, raos abot sakalangkung, dumugi ka dodogéran, nojér lemah dugi nyeblok semet tuur, cikaringet barijilan, sabulu-bulu jeung getih.
87. Rembes getih ti salira, namung tihang keukeuh baé teu kaungkil, harita teras sumaur, “Tulung teu kawawa beurat, ieu kula tanaga parantos suwung.” Gumujeng Ali Murtada, nguping nu sasambat tarik.
88. Sinareng teras ngandika, “Henteu sangka perjurit ti Tanah Jawi, nu kamashur pamuk pupuh, ayeuna éléh ku tihang.” Nyaur kitu bari moro tihang agung, sinareng ngaos Kalimah, tihang henteu mundur deui.

(Hanca)


Pangeran Aria Suria Atmadja

September 23, 2010

ANTARA taun 1820-an, pangwangunan jalan ka Ciherang diteruskeun, nu nalingakeunana Bupati ku anjeun. Pangeran Kornel nalingakeun pangwangunan jalan Cadas Pangeran antara tanggal 21 Nopember 1821 dugi ka 12 Maret 1822. Sabada rengse jalan anyar teh dicoba dilangkungan ku Pangeran Kornel nyarengan Gupemur Jendral Van der Capellen 22 Juli 1822. Bupati Sumedang kadua anu ageung jasana ka rayat katut pangwangunan daerah Sumedang, Pangeran Aria Suria Atmadja anu langkung mashur jujulukna Pangeran Mekah. Ditelah Pangeran Mekah, sabada Kangjeng Dalem wafat di Mekah nuju nutaskeun Rukun Islam anu kalima Munggah Haji. Pangeran Aria Suria Amaja dibabarkeun 11 Januri 1851 di Sumedang. Ari ramana Pangeran Suria Kusumah Adinata atawa jenengan anu sohorna mah Pangeran Sugih tea. ibuna mah Raden Ayu Ratnaningrat, putri Demang Somawilaga Jaksa Sumedang. Bupati anu keur murangkalihna disebat Aom Sadeli teh ngewitan sakola dina yuswa 8 taun, saterusna diajar Basa Walanda dugi ka ngolotok. Yuswa 14 taun magang bari diajar basa Inggris jeung Perancis bari henteu lali ngulik bab elmu kaagamaan, kalebet ngaos. Al Qur’anul Karim. Ti Raden Ayu Ratnaningrum Pangeran Mekah kagungan putra istri hiji-hijina anu dipaparin jenengan Raden Ayu Yogjainten anu nikah sareng Raden Rangga Wirahadisurya. Yogjainten ti Raden Rangga kagungan putra jenengan Raden Achmad Basari, pupus taun 1917. Ku kituna, Pangeran Mekah henteu kagungan rundayan langsung anu manjangkeun lalakon. Pangeran Mekah benten ti ramana anu sok disalindir Pangeran Sugih ku istri, anjeunna mah geureuhana mung hiji-hiji-na Raden Ayu Ratnaningrum terahing menak Garut.

Tapi sok sanajan kitu, ari jasa Sang pangeran kana ngawangun daerahna mah tan wilangan. Dina jamanna pangwangunan ngageder ampir taya ngasona. Nya ti harita Sumedang ngudag ajen inajen hudang dangiang teh. Ti harita oge kuduna make SULUK “Nyandang Kahayang”, da ayeuna mah ngan tinggal lajuning lakuna. Pangwangunan anu pangdiutamakeu-na, pertanian, tug tepi ka ayeuna mashur pertanian di wewengkon Sumedang teh. Aya lajuning lakuna, malah manjang. Sumedang boga tangkil, jeruk Cikoneng, taleus Ganeas, boled Cilembu, jeruk Tanjungsari, Tacan bubuahan, di Tanjungsari aya perkebunan jeruk kajeun Jepang nu bogana, Buahdua jeung Conggeang boga salak jeung sajabana…jeung sajabana. tanah anu umumna lamping gunung atawa pasir anu nangtawing. Sang Pangeran henteu seepeun akal enggoning nuyun rayatna, tanah lamping nu sakumaha nangtawingna teh heug, disengked, ditangga-tangga anu sohor disebut Terasiring tea dina elmu tatanen anu moderen mah. tepi ka ahima tanah dengdek teh bisa dibebenah jadi sawah nu ngahasilkeun pare turta kualitas parena oge sohor tepi ka kiwari. Mun geus jadi beas disebutna “Beas Sumedang”. Hasilna mucekil saban panen teh sanajan sewahna. tadah hujan, saukur dicaian ku sih piwelasna hujan. Lian ti pare, Bupati. oge cumeluk sangkan patani marelak patawija, bibinihanana didatangkeun ti Indramayu, kalapa mah binihna ti Jawa jeung Bali. Bupati oge nyadiakeun bantuan modal keur petemakan, elmuna, “. padika diajar tatanen mangrupa anu dijudulan ” Mitra Noe Tani” karya K.F Holle.
Pangeran Mekah oge dina jamanna, ngawangun irigasi di Ujung keur ngaduum cai ka pasawahan Kebon awi di Cijambu jeung ‘Gunung Simpay dilegaan, tanah anger jeung tegal eurih dibukbak dijadikeun kentang jeung sayuran. Ari peternakan, kuda, sapi jeung munding usahana leuwih ditingkatkeun deui kawilang topek jeung ahli kana peternakan di Sumedang jaman hannah, 1903 peresisna, Naib Tanjungsari, Raden Haji Muhamad Usman jeung raina, Raden Muhamad Pesta, ku Bupati dijurung ngulik elmuning peternakan kuda ka Sumba jeung Sumbawa, marulangna dipentes mawa kuda jalu pejantan (Pamacek) anu hade.

Sapi mah taun 1908 ngadatangkeun ti Madura enggon sapi anu kualitasna hade. Mun ayeuna aya Sapi Banpres (Bantuan Presiden), jaman baheula jaman Pangeran Mekah aya Sapi Banbup atawa Sapi Bantuan Bupati. Pangeran Mekah ngabagikeun sapi Benggala ka patani, naurna dicicil, jiga jaman ayeuna we. Eta kawijakan tetela geus dipetakeun ti baheula di Sumedang. Malah aya Dokter Hewan anu husus dipapancenan milu mariksa jeung nalingakeun kasehatan ingon-ingon milik patani. Pikeun ngajurung ludeung jeung mere sumanget gawe ka rayat, Bupati ngahaja sacara mayeng ngagelar lomba temak rayat, hadiahna ti Pangeran Mekah mangrupa premi-remi jeung layang pangajen anu eusina diimplik-implikan ku nasehat-nasehat mangpaat keur bekel ludeung para patani. Taun 1898 Pangeran Mekah ngagaleuh 40 hektar tanah gundul mangrupa lamping-lamping nangtawing anu saterusna disengked-sengked mun disawang ti kaanggangan jiga tangga-tangga meulitan pasir, leuwih endah sabada cia sengkedan-sengkedan geus jadi pasawahan anu hejo ngemploh. Wewengkon anu ku rayat diculjeunieun lantaran diaranggap enggon memedi; siluman siluman jeung dedemit oge der weh ku Kangjeng Mekah mah disangling jadi pasawahan anu lendo jeung produktip.

Sakola Pertanian Tanjungsari
Sang Pangeran anu henteu tiasa tibra kulem awahing ku melang ka rayat teh ngemut anu langkung panjang deui, banget palay ningkatkeun elmu pangeweruh rayatna husus dina hal tatanen. Elmu teh penting keur ningkatkeun kualitas produksi jeung jumlah produksina. Ari elmu ayana ngan di sakola. Jorojoy we kagungan emutan anu ahirna jadi kawijakan jeung putusan, ngadegkeun Sakola Pertanian di Tanjungsari lembur anu subur tur lega padataranana. Nganggo modal pribadi anu ageungna 3.000 gulden keur waragad ngadegkeun sakola nu lawas dicita-citakeunana teh. Saenyana opat taun samemehna, dina raraga nataharkeun ngadegkeun sakola pertanian di Tanjungsari, Patih Sumedang Raden Rangga Wirahadisurya dijurung angkat ka Sakola Tani (Desa Lanbauwschootjes), di Ciparay, Soreang. Kumaha kira-kirana lamun di Tanjungsari diadegkeun sakola anu sarua. Tetela Tanjungsari jadi leuwih sohor jeung kajojo sabada sakola resmi dibuka turta narima murid ti mana-mendi.

Praktek gawe murid-muridna, rupaning hasil tatanen diborong ku Kangjeng Dalem. Saluyu jeung kamekaran sakola pertanian, lokasi sakolaan anu tadina legana ngan 6 bau teh dilegaan jadi 12 bau. Sakola-sakola anu sarua, husus keur rayat nu marangkuk di pasisian tepiswiring sisi lamping diadegkeun di sakuliah Kabupaten Sumedang. Tepi ka kawajiban diajar keur munggaran, dilarapkeun di Sumedang. Jadi mun ayeuna digembar-gemborkeun Wajib Belajar, bari jeung mahal teh waragadna, saenyana anu munggaran mah dilaksanakeun di wewengkon Kabupaten Sumedang dumasar kana kawijakan Bupati Sumedang Pangeran Mekah ti taun 1915 ti kata tepi ka desa-desa.

Taun 1915 di dayeuh Sumedang geus aye Hollandsch Inlandsche School. Kantor telepun dipasang di kamar Paseban beulah kaler keur leuwih lancarna komunikasi pamarentahan. Pikeun ningkatkeun karaharjaan masarakat, Pangeran Mekah ngawangun “Bank Prijaji” faun 1901 tukangeun kantor Jaksa Sumedang. Taun 1910 malah geus boga gedong sorangan Bank Priyayi teh, ngaranna ge diganti jadi “Soemedangsche Afdeeling Bank”. Taun 1915 5 Kangjeng Mekah ngadegkeun Bank desa di tiap desa, husus we eta mah peur nulung bantu rayat di padesaan. Henteu kapameng toweksa jung palamarta, Kangjeng Mekah boh ka para priyayi boh ka rayat. Emut kana pangabaktina para Kapala Onderdistrik nu pancen gawe di lembur-lembur, Bupati ngadamel perumahan husus keur para Kapala OndercEitnk, waragadna ti pribadi Kanjeng Dalem ku anjeun. Keur rayat leutik dibangun leuit miskin anu saterusna diganti jadi Leuit Desa. Lian ti kitu, diadegkeun oge Bale pangobatan gratis keur rayat anu teu marampuh. Taun 1897 burudul daratang sarombongan rayat Indramayu nu kalaparan. Ku Kangjeng Dalem diangken dihiap-hiap malah dibere laban garapan mangrupa pasawahan di Desa Sampora Distrik Tomo. Keur jagabaya, aya Siskamling anu ronda malem saban peuting sacara bagilir. Pikeun lancarna Siskamling nya diadegkeun garduh-garduh ronda di kata tepi ka kampung jeung desa-desa, kacamatan katut kawadanan.

Dumasar kana jasa-jasana eng-goning ngawangun Sumedang boh pisik boh manusana, Kanjeng Dalem Sumedang Pangeran Aria Suria Atmaja atawa Dalem Mekah tea dileler layang pangajan, Bentang Oranyeu jeung pajeng Kuning. Taun 1891 dileler Groot Goulden Ster, Taun 1903 Bintang Officier der Orde van Oranye Nassaum terus Bintang Agung Ridder der Orde van Nederhandschge Leeuw nu ku urang Sumedang mah disebutna teh Bentang Leo. Taun 1898 dileler gelar Adipati. Taun 1906 dileler gelar :ARIA”, Taun 1910 gelar “Pangeran sareng Pajeng Gilap” (Pangheran met de vergulde Pajong). Sabada pangsiun Pangeran Mekah munggah haji ka Tanah Suci Mekah, tapi nu mulih ukur jenengan margi Kangjeng Dalem anu rancage teh wapat di Tanah Suci ku sabab teu damang. Jasadna dipendem di Ma’la Mekah 1 Juni 1921. Sohor ditarelah Pangeran Sampuma Mekah. Pikeun mieling jasa-jasa Pangeran Mekah anu tan wilangan, April 1922 di tengah-tengah alun-alun kota Sumedang diadegkeun Monumen mangrupa Lingga oge Gupemur Jendral D.Fock disaksian ku para Bupati, Residen sa Tatar Priangan. Pangeran Mekah disebat Bupati anu pernah, henteu kagungan ambisi tapi loyalitasna luhur pisan, tepi ka dina jaman pamarentahanna henteu aya hiji oge Partey Pulitik anu bisa asup ka Sumedang. Kangjeng dalem Mekah memang anti Komunis, antipasi ka sawatara Partey, tepi ka anjeunna mah disebat “Bupati anu henteu berpulitik”.


Uga Wangsit Siliwangi

Juli 24, 2010

Pun, sapun kula jurungkeun… Mukakeun turub mandepun… Nyampeur nu dihandeuleumkeun… Teundeun poho nu baréto… Nu mangkuk di saung butut… Ukireun dina lalangit… Tataheun di jero iga!

Pidawuh Prabu Siliwangi ka balad Pajajaran anu milu mundur dina sateuacana ngahiang: “Lalakon urang ngan nepi ka poé ieu, najan dia kabéhan ka ngaing pada satia! Tapi ngaing henteu meunang mawa dia pipilueun, ngilu hirup jadi balangsak, ngilu rudin bari lapar. Dia kudu marilih, pikeun hirup ka hareupna, supaya engké jagana, jembar senang sugih mukti, bisa ngadegkeun deui Pajajaran! Lain Pajajaran nu kiwari, tapi Pajajaran anu anyar, nu ngadegna digeuingkeun ku obah jaman! Pilih! ngaing moal ngahalang-halang. Sabab pikeun ngaing, hanteu pantes jadi Raja, anu somah sakabéhna, lapar baé jeung balangsak.Daréngékeun! Nu dék tetep ngilu jeung ngaing, geura misah ka beulah kidul! Anu hayang balik deui ka dayeuh nu ditinggalkeun, geura misah ka beulah kalér! Anu dék kumawula ka nu keur jaya, geura misah ka beulah wétan! Anu moal milu ka saha-saha, geura misah ka beulah kulon! Daréngékeun! Dia nu di beulah wétan, masing nyaraho: Kajayaan milu jeung dia! Nya turunan dia nu engkéna bakal maréntah ka dulur jeung ka batur. Tapi masing nyaraho, arinyana bakal kamalinaan. Engkéna bakal aya babalesna. Jig geura narindak! Dia nu di beulah kulon! Papay ku dia lacak Ki Santang! Sabab engkéna, turunan dia jadi panggeuing ka dulur jeung ka batur. Ka batur urut salembur, ka dulur anu nyorang saayunan ka sakabéh nu rancagé di haténa. Engké jaga, mun tengah peuting, ti gunung Halimun kadéngé sora tutunggulan, tah éta tandana; saturunan dia disambat ku nu dék kawin di Lebak Cawéné. Ulah sina talangké, sabab talaga bakal bedah! Jig geura narindak! Tapi ulah ngalieuk ka tukang! Dia nu marisah ka beulah kalér, daréngékeun! Dayeuh ku dia moal kasampak. Nu ka sampak ngan ukur tegal baladaheun. Turunan dia, lolobana bakal jadi somah. Mun aya nu jadi pangkat, tapi moal boga kakawasaan. Arinyana engké jaga, bakal ka seundeuhan batur. Loba batur ti nu anggang, tapi batur anu nyusahkeun. Sing waspada! Sakabéh turunan dia ku ngaing bakal dilanglang. Tapi, ngan di waktu anu perelu. Ngaing bakal datang deui, nulungan nu barutuh, mantuan anu sarusah, tapi ngan nu hadé laku-lampahna. Mun ngaing datang moal kadeuleu; mun ngaing nyarita moal kadéngé. Mémang ngaing bakal datang. Tapi ngan ka nu rancagé haténa, ka nu weruh di semu anu saéstu, anu ngarti kana wangi anu sajati jeung nu surti lantip pikirna, nu hadé laku lampahna. Mun ngaing datang; teu ngarupa teu nyawara, tapi méré céré ku wawangi. Ti mimiti poé ieu, Pajajaran leungit ti alam hirup. Leungit dayeuhna, leungit nagarana. Pajajaran moal ninggalkeun tapak, jaba ti ngaran pikeun nu mapay. Sabab bukti anu kari, bakal réa nu malungkir! Tapi engké jaga bakal aya nu nyoba-nyoba, supaya anu laleungit kapanggih deui. Nya bisa, ngan mapayna kudu maké amparan. Tapi anu marapayna loba nu arieu-aing pang pinterna. Mudu arédan heula.Engké bakal réa nu kapanggih, sabagian-sabagian. Sabab kaburu dilarang ku nu disebut Raja Panyelang! Aya nu wani ngoréhan terus terus, teu ngahiding ka panglarang; ngoréhan bari ngalawan, ngalawan sabari seuri. Nyaéta budak angon; imahna di birit leuwi, pantona batu satangtungeun, kahieuman ku handeuleum, karimbunan ku hanjuang. Ari ngangonna? Lain kebo lain embé, lain méong lain banténg, tapi kalakay jeung tutunggul. Inyana jongjon ngorehan, ngumpulkeun anu kapanggih. Sabagian disumputkeun, sabab acan wayah ngalalakonkeun. Engke mun geus wayah jeung mangsana, baris loba nu kabuka jeung raréang ménta dilalakonkeun. Tapi, mudu ngalaman loba lalakon, anggeus nyorang: undur jaman datang jaman, saban jaman mawa lalakon. Lilana saban jaman, sarua jeung waktuna nyukma, ngusumah jeung nitis, laju nitis dipinda sukma.

Daréngékeun! Nu kiwari ngamusuhan urang, jaradi rajana ngan bakal nepi mangsa: tanah bugel sisi Cibantaeun dijieun kandang kebo dongkol. Tah di dinya, sanagara bakal jadi sampalan, sampalan kebo barulé, nu diangon ku jalma jangkung nu tutunjuk di alun-alun. Ti harita, raja-raja dibelenggu. Kebo bulé nyekel bubuntut, turunan urang narik waluku, ngan narikna henteu karasa, sabab murah jaman seubeuh hakan.Ti dinya, waluku ditumpakan kunyuk; laju turunan urang aya nu lilir, tapi lilirna cara nu kara hudang tina ngimpi. Ti nu laleungit, tambah loba nu manggihna. Tapi loba nu pahili, aya kabawa nu lain mudu diala! Turunan urang loba nu hanteu engeuh, yén jaman ganti lalakon ! Ti dinya gehger sanagara. Panto nutup di buburak ku nu ngaranteur pamuka jalan; tapi jalan nu pasingsal! Nu tutunjuk nyumput jauh; alun-alun jadi suwung, kebo bulé kalalabur; laju sampalan nu diranjah monyét! Turunan urang ngareunah seuri, tapi seuri teu anggeus, sabab kaburu: warung béak ku monyét, sawah béak ku monyét, leuit béak ku monyét, kebon béak ku monyét, sawah béak ku monyét, cawéné rareuneuh ku monyét. Sagala-gala diranjah ku monyét. Turunan urang sieun ku nu niru-niru monyét. Panarat dicekel ku monyet bari diuk dina bubuntut. Walukuna ditarik ku turunan urang keneh. Loba nu paraeh kalaparan. ti dinya, turunan urang ngarep-ngarep pelak jagong, sabari nyanyahoanan maresék caturangga. Hanteu arengeuh, yén jaman geus ganti deui lalakon.Laju hawar-hawar, ti tungtung sagara kalér ngaguruh ngagulugur, galudra megarkeun endog. Génjlong saamparan jagat! Ari di urang ? Ramé ku nu mangpring. Pangpring sabuluh-buluh gading. Monyét ngumpul ting rumpuyuk. Laju ngamuk turunan urang; ngamukna teu jeung aturan. loba nu paraéh teu boga dosa. Puguh musuh, dijieun batur; puguh batur disebut musuh. Ngadak-ngadak loba nu pangkat nu maréntah cara nu édan, nu bingung tambah baringung; barudak satepak jaradi bapa. nu ngaramuk tambah rosa; ngamukna teu ngilik bulu. Nu barodas dibuburak, nu harideung disieuh-sieuh. Mani sahéng buana urang, sabab nu ngaramuk, henteu beda tina tawon, dipaléngpéng keuna sayangna. Sanusa dijieun jagal. Tapi, kaburu aya nu nyapih; nu nyapihna urang sabrang.Laju ngadeg deui raja, asalna jalma biasa. Tapi mémang titisan raja. Titisan raja baheula jeung biangna hiji putri pulo Dewata. da puguh titisan raja; raja anyar hésé apes ku rogahala! Ti harita, ganti deui jaman. Ganti jaman ganti lakon! Iraha? Hanteu lila, anggeus témbong bulan ti beurang, disusul kaliwatan ku béntang caang ngagenclang.

Di urut nagara urang, ngadeg deui karajaan. Karajaan di jeroeun karajaan jeung rajana lain teureuh Pajajaran.Laju aya deui raja, tapi raja, raja buta nu ngadegkeun lawang teu beunang dibuka, nangtungkeun panto teu beunang ditutup; nyieun pancuran di tengah jalan, miara heulang dina caringin, da raja buta! Lain buta duruwiksa, tapi buta henteu neuleu, buaya eujeung ajag, ucing garong eujeung monyét ngarowotan somah nu susah. Sakalina aya nu wani ngageuing; nu diporog mah lain satona, tapi jelema anu ngélingan. Mingkin hareup mingkin hareup, loba buta nu baruta, naritah deui nyembah berhala. Laju bubuntut salah nu ngatur, panarat pabeulit dina cacadan; da nu ngawalukuna lain jalma tukang tani. Nya karuhan: taraté hépé sawaréh, kembang kapas hapa buahna; buah paré loba nu teu asup kana aseupan……………………….. Da bonganan, nu ngebonna tukang barohong; nu tanina ngan wungkul jangji; nu palinter loba teuing, ngan pinterna kabalinger.Ti dinya datang budak janggotan. Datangna sajamang hideung bari nyorén kanéron butut, ngageuingkeun nu keur sasar, ngélingan nu keur paroho. Tapi henteu diwararo! Da pinterna kabalinger, hayang meunang sorangan. Arinyana teu areungeuh, langit anggeus semu beureum, haseup ngebul tina pirunan. Boro-boro dék ngawaro, malah budak nu janggotan, ku arinyana ditéwak diasupkeun ka pangbérokan. Laju arinyana ngawut-ngawut dapur batur, majarkeun néangan musuh; padahal arinyana nyiar-nyiar pimusuheun.Sing waspada! Sabab engké arinyana, bakal nyaram Pajajaran didongéngkeun. Sabab sarieuneun kanyahoan, saenyana arinyana anu jadi gara-gara sagala jadi dangdarat. Buta-buta nu baruta; mingkin hareup mingkin bedegong, ngaleuwihan kebo bulé. Arinyana teu nyaraho, jaman manusa dikawasaan ku sato!Jayana buta-buta, hanteu pati lila; tapi, bongan kacarida teuing nyangsara ka somah anu pada ngarep-ngarep caringin reuntas di alun-alun. Buta bakal jaradi wadal, wadal pamolahna sorangan. Iraha mangsana? Engké, mun geus témbong budak angon! Ti dinya loba nu ribut, ti dapur laju salembur, ti lembur jadi sanagara! Nu barodo jaradi gélo marantuan nu garelut, dikokolotan ku budak buncireung! Matakna garelut? Marebutkeun warisan. Nu hawek hayang loba; nu boga hak marénta bagianana. Ngan nu aréling caricing. Arinyana mah ngalalajoan. Tapi kabarérang.Nu garelut laju rareureuh; laju kakara arengeuh; kabéh gé taya nu meunang bagian. Sabab warisan sakabéh béak, béakna ku nu nyarekel gadéan. Buta-buta laju nyarusup, nu garelut jadi kareueung, sarieuneun ditempuhkeun leungitna nagara. Laju naréangan budak angon, nu saungna di birit leuwi nu pantona batu satangtung, nu dihateup ku handeuleum ditihangan ku hanjuang. Naréanganana budak tumbal. sejana dék marénta tumbal. Tapi, budak angon enggeus euweuh, geus narindak babarengan jeung budak anu janggotan; geus mariang pindah ngababakan, parindah ka Lebak Cawéné!Nu kasampak ngan kari gagak, keur ngelak dina tutunggul. Daréngékeun! Jaman bakal ganti deui. tapi engké, lamun Gunung Gedé anggeus bitu, disusul ku tujuh gunung. Génjlong deui sajajagat. Urang Sunda disarambat; urang Sunda ngahampura. Hadé deui sakabéhanana. Sanagara sahiji deui. Nusa Jaya, jaya deui; sabab ngadeg ratu adil; ratu adil nu sajati.Tapi ratu saha? Ti mana asalna éta ratu? Engké ogé dia nyaraho. Ayeuna mah, siar ku dia éta budak angon!Jig geura narindak! Tapi, ulah ngalieuk ka tukang!“.***


Prabu Siliwangi

Juli 24, 2010

PRABU Siliwangi mangrupakeun hiji tokoh anu kamashur dina kasusastraan Sunda,  nujul ka tokoh sajarah anu gelarna Sri Baduga Maharaja (sakumaha dina prasasti Batu Tulis) atawa Jayadéwata (dina Carita Parahyangan), ti karaton Pakuan Pajajaran, puseur pamaréntahan Karajaan Sunda. Sumber sajarah pangbuhunna nu nyabit-nyabit kecap “Siliwangi” nyaéta naskah Sanghyang Siksa Kanda ng Karesian (1518 M) nu maksudnya nyebutkeun hiji lalakon pantun, éta ogé lalakonna mah teu dicaritakeun. Nu kadua nyaéta Carita Purwaka Caruban Nagari (1720) nu ditulis ku Pangeran Arya Cirebon, nu ngadadarkeun yén Prabu Siliwangi téh putra Prabu Anggalarang  ti Galuh, nu kungsi matuh di karaton Surawisésa, Parahyangan Wetan.

Prabu Siliwangi ngadeg naléndra di Pakuan Pajajaran nganggo jenengan Prabu Déwatawisésa, linggih di kadaton Pakuan nu ngaranna “Sri Bhima”. Prabu Siliwangi jeneng ratu di Pakuan teu lila satutasna nikah ka Subanglarang di Singapura (1422), dina jaman Prabu Niskala Wastu Kancana mingpin kénéh karajaan Sunda ti Kawali (1371-1475). Lian ti Subanglarang, Prabu Siliwangi ogé nikah ka Ambetkasih. Numutkeun naskah ieu kénéh, nalika Prabu Siliwangi ngalih ka Pakuan téh, agama Islam geus sumebar di masarakat.

Dina naskah Carita Ratu Pakuan  (Kr. 410, ditulis kira ahir abad ka-17 atawa awal abad ka-18), Prabu Siliwangi téh nujul ka Ratu Pakuan, nu gaduh istri Ambetkasih jeung Subanglarang. Katerangan ieu cocog jeung eusi naskah Cirebon nu kasebut tadi, sahingga écés yén Ratu Pakuan téh Prabu Siliwangi alias Sri Baduga Maharaja. Dina prasasti Batutulis disebutkeun yén Jayadéwata téh diistrénan dua kali: “Prabu Guru Déwataprana” (kira taun 1420-an ahir atawa awal 1430-an) jeung “Sri Baduga Maharaja Ratu Haji di Pakuan Pajajaran Sri Sang Ratu Déwata” (1482). Anu munggaran, diistrénan kalawan jenengan “Prabu Guru Déwataprana” téh sigana ku Prabu Susuktunggal raja Sunda, ramana, nu ngadegkeun kadaton Sri Bhima Punta Narayana Madura Suradipati. Sedengkeun anu kadua, nyaéta nalika ngaganti Ningrat Kancana (nu gelarna “Prabu Déwa Niskala” di Galuh) sakaligus ngahijikeun (deui) kakawasaan Sunda-Galuh.Catetan ti Portugis (Summa Oriental karya Tome Pires) nyebutkeun yén (1513) Karajaan Sunda téh diparéntah kalawan adil, jalmana jalujur. Kagiatan dagang Sunda jeung Malaka téh nepi ka Maladewa. Produksi pedesna (cenah kualitasna leuwih hadé batan produksi India) nepi ka 1000 bahar (1 bahar = 3 karung) per taun, malah asemna mah bisa minuhan 1000 kapal, nu dimuat di palabuan Banten, Kalapa, Cimanuk, Tangerang, jeung Cigedé. Komoditas lianna di antarana emas murni, kaén, daging (bagong, domba, embé, sapi),sayuran, jeung bubuahan. Ogé ngeunaan kaayaan Pakuan, nu disebutkeun pangeusina aya 50 rébu urang, sedengkeun angkatan nu siap perangna aya 10 rébu urang, nu dirojong ku 4000 kuda ti Pariaman jeung 40 gajah.Prabu Siliwangi mingpin karajaan Sunda di Pakuan Pajajaran salila 39 taun (1482-1521), dikurebkeun di Rancamaya (wewengkon nu kiwari mangrupa padumukan méwah Rancamaya, deukeut Ciawi, Bogor), sedengkeun pamaréntahan Sunda salajengna diteruskeun ku Surawisesa.



Awal Sajarah Sunda

Maret 6, 2010

GEUS kanyahoan, yen Rd. Wijaya nu ngadegkeun Majapahit teh incu Prabu Rakeyan Darmasiksa ti karajaan Sunda. Sedengkeun Prabu Hayam Wuruk (incu Rd. Wijaya) neruskan sumpah akina, nu MOAL NGAGANGGU BHUMI SUNDA. Sabab Sunda teh luluhur Majapahit ti pihak laki-laki. Sumpah Rd. Wijaya teh diucapkeun di keraton Kawali basa ngadeuheus, sarengsena upacara diistrenan jadi raja Majapahit) Tapi kusabab Gajahmada (tadina penyebar agama Budha ti Thailand) teu apaleun kana sumpah Rd. Widjaya malah ngembarkeun sumpahna sorangan (Palapa) hayang nalukeun Nusantara.

Data-data artefax ngeunaan masyarakat Sunda, kapanggih dina :

  1. Warta Cina: Dina taun 132 M raja YE TIAO nu ngaran TIAO-PIEN ngirim utusan ka Cina. Ye Tiao = Jawadwipa, jeung Tiao-Pien = Dewawarman.
  2. Warta Ptolemeus; Dina taun 160 M saurang ahli elmu bumi urang Iskandariyah turunan Yunani, nu ngaranna CLAUDIUS PTOLEMEUS nulis catetan, nu sumberna ti pelaut Arab nu sering ngabuniaga ka India,nerangkan yen IABADIO = YAWA-DWIPA nagri nu subur. Aya kota dagang nu disebut ARGYRE = Kota Perak >Rajata pura, di SALAKANAGARA.
  3. Warta FA-HIEN inyana pendeta Budha, samulangna ti India , balayar ngaliawatan laut kidul. kasarung tur angkleung-angkleungan hanjat ka hji pulo salila 5 bulan. Pulau teh disebut Ya-Va-Di dina tgl. 14 April tahun 414 M. Inyana nyebutkeun aya nagari endah tur badag, disebut TO-LO-MO = Ta ru ma (Nagara)
  4. Prasasti, nu kapanggih aya 20 :
    • Prasasti Karajaan Galunggung: di Geger Hanjuang (Tasikmalaya).
    • Prasasti Karajaan Pajajaran: di Kabantenan (Bekasi), Batutulis (Bogor).
    • Prasasti Karajaan Sunda:
      1. Kawali (Ciamis)
      2. Cibadak (Sukabumi)
    • Prasasti Tarumanagara:
      1. Ciaruteun (Bogor)
      2. Kebon kopi (Bogor)
      3. Pasir Gintung (Bogor)
      4. Cidangiang (Pandeglang)
      5. Tugu (Bekasi)
  5. Titinggal Kuno:
    • di puncak gunung Agrabinta , sawareh aya di sawaah(Cianjur selatan)
    • di puncak gunung Padang (Ciwidey Kab.Bdg)
    • di Dalem agung Pakungwati (Cirebon)
    • di Sunyaragi (Cirebon)
    • di Cangkuang (Garut)
    • di Bojong Menje (Cicalengka)
  6. Titinggal mangrupa naskah Kuno:
    • Kropak No. 406 CARTA PARAHYANGAN ( Museum Pusat, Jkt).
    • Kropak No. 630 SANGHYANG SISKSAKANDA KARESIYAN(s.d.a)
    • Kropak No. 632 AMANAT TI GALUNGUNG (s.d.a)
    • Kropak No. 410 CARITA RATU PAKUAN (s.d.a)
      kabeh ditulis dina daun lontar.
    • Naskah kuno PUSTAKA WANGSAKRTA sajarah ti 90 daerah di Nusantara nu ditulis tahun 1677 M.-1698 M. aya 52 nashkah kuno, nya eta:
      1. PUSTAKA RAJYA-RAJYA I BHUMI NUSANTARA, 25 jilid.
      2. PUSTAKA PARARATWAN I BHUMI JAWADWIVA, 12 julid.
      3. PUSTAKA NAGARA KERTABHUMI, 12 jilid.
      4. PUSTAKA CARITA PARAHYANGAN, 5 jilid.

Catetan kacindekan Mang Usep:

Ngadegna Karajaan di Tata Sunda, salila 14,5 abad, mimiti taun 130 M nepika.taun 1579 M. runtuyanana:

  1. Karajaan SALAKANAGARA (Th. 130 M – 363 M.)
    Pernahna: di Pulasari-Pandeglang
    Piseur dayeuhna: Rajatapura (Kota perak)
    Raja munggaran: AKI TIREM SANG AKI LUHUR MULYA
    Disebut oge Panghulu Sunda. Hulu=sirah.> Pemimpin.
    Raja kawentar: DEWAWARMAN
    Agama Nagara: Sanghyang agama
    Raja-raja liannya: – Pohaci Larasati; Dewawarman I npk.. Dewawarman VIII. (Prabu DARMAWIRYA DEWAWARMAN) Ku minantu Dewawarman VIII puseur karajaan dipindahkeun ka Jayasinghapura, ngadeg Tarumanagara.
  2. Karajaan TARUMANAGARA(Th. 345 – 666 M.)
    Pernahna di Bogor kulon.
    Puseur dayeuh: JAYASINGHAPURA (Jasinga?)
    Raja munggaran: MAHARESYI JAYASINGAWARMAN GURU DARMAPURUSA atawa RAJADIRAJAGURU.(mantu Dewawarman VIII –nikah ka Iswari Tunggal Pretiwi Warmandewi.
    Raja kawentar: PURNAWARMAN.(Raja ka-3)
    Agama Nagara: Hindu
    Raja-raja sejenna:Aya 12, diantarana: Wisnuwarman, Candrawarman, Suryawarman, Kretawarman,Sudawarman,Nagajayawarman.Tarusbawa.
    Tarumanagara 12 kali ganti raja. Ku Tarusbawa.minantu Nagajayawarman, poseur karajaan dipindahkeun ka Sundhapura(Bekasi) ngadeg karajaan Sunda
  3. Karajaan SUNDA (669 M-1175 M)
    Wewengkonna antara basisir kidul Sumatra (basisir Lampung_ npk. Kali Serayu di Jawa Tengah.
    Puseur dayeuh: SUNDAPURA (Bekasi)
    Raja munggaran: Prabu TARUSBAWA DARMAWASKITA SUNDA SEMBAWA.(mantu Nagajayawarman, ti Tarumanagara)
    Raja pamungkas: DARMAKUSUMA.
    Raja kawentar: SRI JAYABUPATI (mantu Erlangga,).
    Agama Nagara: Hindu-Budha-Sanghyang
    Raja-raja lianna: Rakeyan Kamuninggading; Rakeyan Jayagiri; Atmayadarma Hariwangsa; Limbur Kancana; Munding Ganawirya; Rakeyan Wulunggadung; Brajawisesa; Dewa Sanghyang; Sanghyang Ageng.; Langlangbumi, Menakluhur.
  4. Kerajaan GALUH (620 M-1350 M).
    Pernahna : di wetanneun Citarum npk. Cipamali-Jateng.
    Puseur dayeuh : Galuh Pakuan (Kawali-Ciamis)
    Raja munggaran : WRETIKANDAYUN (turunan Kudungga nu datang ka Sunda, jeung adina (Sang Kandiawan tur Sang Kandiawati), dibere tanah ku Purnawarman di wewengkon Nagreg, ngadegkeun karajaan Kendal. Nyieun candi Cangkwang di Bojongmenje (Cicalengka). Ngadeg karajaan Galunggung, ahirna ngadeg karajaan Galuh.
    Raja kawentar: PRABU MAHARAJA LINGGAWISESA(nu gugur di Bubat).PRABU WASTUKANCANA.
    Raja pamungkas : SANG MANARAH (Ciung Wanara)
    Agama Nagara: Hindu-Budha.
    Raja-raja liana: Sang Mandiminyak; Sena(Bratasenawa); Sanjaya; Sang Premana Di Kusuma; Rakeyan Tamperan Barmawijaya
  5. Karajaan PADJADJARAN (1330 M – 1579 M).
    Pernahna : di Bogor
    Puseur dayeuh : Sri Bhima Punta Narayana Mandura Suradipati Pakuan Pajajaran. (ngaran karaton, jadi ngaran puseurdayeuh, jadi ngaran karajaan).
    Raja munggaran :Prabu Susuk Tunggal (Putra cikal Wastukancana ti Karajaan Sunda).Wastukancana ngabagi 2 Sunda, jadi Sunda jeung Galuh, da putrana 2: Sang Haliwungan gelar Susuk Tunggal +Ningrat Kancana gelar Dewa Niskala)
    Raja kawentar: Prabu Siliwangi(Sri Baduga Maharaja, ngahijikeun deui Sunda+Galuh jadi Pajajaran).
    Raja pamungkas: Prabu Sedah (Suryakencana).
    Agama nagara: Hindu, Sanghyang, Islam.
    Raja-raja liana : Dewa Niskala; Linggadewata; Amuk Murugul; Surawisesa; Gurugantangan; ,Ratu Dewata; Ratu Sakti Sang Mangabatan; Nilakendra; Ragamulya.
    Padumuk (penduduk) puseur dayeuh Pakuan 48.271 jiwa, kaduabadag sanggeus Demak,49.197 jiwa, ka tilu, Pasai, 23.121 jiwa.
    Dina tanggal 11 paro-terang, bulan Wesaka, taun 1501 Caka sarua jeung tgl. 11 Rabiul awal 987 Hijriyah atawa tgl. 8 Mei 1579 M. puseurdayeuh Pakuan Pajajaran Sirna ing Bhumi ,nyakitu puseurdayeuh heubeul Pajajaran(Salakanagara) di Pulasari Pandeglang.beak dijorag pasukan Banten, Cirebon, jeung Demak.
  6. HUBUNGAN KULAWARGA
    MIMITI Ti pamarentahan Purnawarman di Tarumanagara, aya hubungan getih/kekerabatan, jeung KUTAI /BAKULAPURA .(putrid cikal raja Kudungga.). Aswawarman-putra Purnawarman, ti orok keneh, dicandak ti Taruma, dirorok ku eyang ti pihak Ibu ( Kudungga.) jadi raja Kutai. engkena digentos ku Mulawarman.Putu Mulawarman jadi raja munggaran di Sriwijaya,Palembang.
    Hubungan getih/kekerabatan saterusna sina mangsa karajaan Sunda.Putra mahkota karajaan Sunda, migarwa putri ti Sriwijaya.
    Kakulawargaan diteruskeun, ku nikahna putra mahkota karajaan Galuh, RAKEYAN DARMASIKSA ka putri Mahisa Campaka ti Singosari. nu
    ngalahirkeun Rd.WIJAYA. ti burey diaping ku Patih Pakuan RAKEAN BANYAKWIDE (Diangkat jadi bupati Madura, jujuluk ARYA WIRARAJA). Masih kajadian deui, Sri Jaya Bupati, Raja Sunda, nikah ka putri Erlangga ti Kuripan Jawa Timur. Terus Sanjaya (Raja Galuh) nikah ka putri RATU SHIMA/ RATU BHAKA/ di Jawa tengah. Sagala rupa pernikahan ka urang tatar wetan, ANCUR, TEUMEUNANG, CADU, BUYUT sabada “peristiwa BUBAT”.
    Ngadegna karajaan Islam Cirebon jeung Banten, mangrupa seler karajaan Pajajaran.

Catatan leutik, ngeunaan Prabu Siliwangi:

Jenengan nuju alit: Pamanahrasa, saparantos jadi prabu anom robih jadi Jayadewata.

Jayadewata, teh incu munggaran Prabu Wastukancana (Prabu Wangisuta). Jayadewata diistrenan jadi raja 2 kali. ngawitan ku Prabu Dewa Niskala, jadi raja GALUH, kadua ku Prabu Susuk Tunggal (mertua) jadi Raja Pajajaran, dengan gelar SRI BADUGA MAHARAJA SRI SANGRATU DEWATAPRANA.Dua karajaan dihijikeun, sapertos ku Wastukancana Gelar Siliwangi kaceluk ku rahayat GALUH. pedah sikep tur perilakuna sarimbag sareng Prabu Wangi (Eyang buyutna nya eta Prabu Maharaja,nu gugur di BUbat, nya kitu seueur sarimbag sareng sikep Prabu Wastukancana/Prabu Wangisuta, (eyangna) nu leuwih condong merhatikeun rahayat, tur teu mikaresep kamewahan dunya.. Eta sababna dianggap sarua jeung Prabu Wangi, Dijadikeun pangganti Prabu Wangi, disebut we SILIHWANGI/ SILIWANGI.

Istri munggaran Siliwangi, NYI RAMBUT KASIH, putri Ki Gedeng Sindangkasih(Pamanna), teu gaduh putra. Ti istri kadua, NYI SUBANGLARANG putri pamanna keneh, Ki Gedeng Tapa). Subanglarang tos Islam, alumnus pesantren SYEH QUROO di Karawang.. Istri katilu, adi Prabu Amuk Murugul (putra Ptabu Susuk Tunggal), NYAI KENTRING MANIK MAYANG SUNDA gaduh putra SURAWISESA(putra mahkota,engkena jadi raja Pajajaran. ti Nyai Subanglarang, kagungan putra, WALANGSUNGSANG (ngadegkeun karajaan Islam Cirebon), RARASANTANG, jeung JAKASENGARA.tiluanana ISLAM.

NB: Mun aya putra Siliwangi nu jenengan KEAN SANTANG, ti istri nu mana? SAHA IBU KEAN SANTANG? Komo disebut PRABU KEAN SANTANG, dimana jadi rajanya? (Prabu=raja nu maotna diduruk, tina per-abu-an)

Istri kaopat,ti Pajajaran keneh, NYAI EMAS LENGGANG PAKUAN, Siliwangi, kagungan putra saurang (SUNAN BURUNGBAOK) diangkat jadi raja daerah di karajaan Panjalu.. PRABU SILIWANGI palastra tahun 1521 M. Sabada dikubur 12 tahun, dibongkar, diduruk tulang ragana ( panghormatan ka Raja Utama), lebu janazahna disimpen di KABUYUTAN RANCAMAYA, kuloneun puseur dayeuh Pakuan. 58 tahun ti harita, basa Pajajaran dirajaan ku Prabu Sedah, karajaan Pajajaran diancurkeun ku tentara Islam gabungan Cirebon, Banten jeung Demak.(jadi, bohong Siliwangi di Islamkeun,da asupna Islam ka Pajajaran sabada Siliwangi pupus).

Aya “penghancuran” budaya, nu dipilampah ku Gubernur Jenderal Hindia Belanda, SNUCK HURGRONYE, inyana mawa misi ngancurkeun Islam, bari nyebarkeun Kristen di Hindia Belanda. Samemehna, inyana diajar heula keislaman di Mesir salila 5 tahun. Di Hindia Belanda (Indonesia) dibaturan ku WILLIAM VANDER PLASH, nu diangkat jadi Gubernur militer (Jawa Timur),duanana nyamur bari nguriling Nusantara. kanyahoan, tina 400 sukubangsa nu aya di Hindia Belanda, aya 2 sukubangsa nu sulit ditalukkeun /dikristenkeun, nyaeta SUNDA jeung ACEH. Sunda teu bisa digempur ku militer, sabab urang Sunda ahli perang (karajaan di Tatar Sunda can kungsi eleh diranjah ku karajaan sejenn,(kaasup ku Majapahit) sabab system pertahanan tur teknik tempurna ulung, ngan teu kungsi dipake narajang kerajaan sejen di luar Tatar Sunda,(teu ngajajah nagara sejen) salila 14,5 abad), jeung dipiserab sabab rengkak paripolahna nu handap asor,someah,darehdeh tapi tangoh.

Mangka digorogot budayana, ku nyiptakan DONGENG SANGKURIANG, jeung SILIWANGI JADI MAUNG (ngamangpaatkeun hasil panalungtikan sersan VOC Scopio, nu kungsi nempo maung badag dina urut karaton Pajajaran), cenah sanggeus dibeberik Kean Santang rek di Islamkeun. Maksudna, ngarah tembong gorengna Islam ngaliwatan peristiwa ANAK MAKSA TUR NGUDAG-NGUDAG BAPA. (padahal taya paksaan dina agama, sabab geus jelas mana nu bener , jeung mana nu salah) .Sedeng Dongeng Sangkuriang, ngawujudkeun manusa SUNDA leber wawanen, pinter, tur tangoh, jadi MINDERWARDIG COMPLEXS alias rendah diri,(lain “rendah hati “) sabab dicaritakeun Sunda TURUNAN ANJING TUMANG, INCU BABI WAYUNGYANG.Sunda dirusak TI JERO.

Aceh sulit diruksak budayana, kapaksa DIHANTEM KU KAKUATAN MILITER. SNUCK HURGRONYE jeung WILLIAM VANDER PLASH, apal ditalar eusi Al Qur’an (kungsi ngarobah 1 ayat Al Qur’an,-jalma nu sabar bakal asup surga, diganti jadi jalma nu sangsara bakal asup surga, ngan kayahoan!) jeung 1800 Hadits.

Saciwit ngeunaan “peritiwa” Bubat dumasar naskah kuno Pustaka Wangsakerta:

Geus kanyahoan, yen Rd.Wijaya nu ngadegkeun Majapahit teh incu Prabu Rakeyan Darmasiksa ti karajaan Sunda. Sedengkeun Prabu Hayam Wuruk (incu Rd.Wijaya) neruskan sumpah akina, nu MOAL NGAGANGGU BHUMI SUNDA. sabab Sunda teh luluhur Majapahit ti pihak laki-laki. Sumpah Rd.Wijaya teh diucapkeun di keraton Kawali basa ngadeuheus ,sarengsena upacara diistrenan jadi raja Majapahit) Tapi kusabab Gajahmada (tadina penyebar agama Budha ti Thailand teu apaleun kana sumpah Rd.Widjaya. malah ngembarkeun sumpahna sorangan(Palapa) hayang nalukeun Nusantara.

Pasukan Sunda nu datang ka alun-alun Bubat, ngan 100 urang, miang ti Sundakalapa make 2 kapal layar. (da datangna ka Majapahit rek ngawinkeun) nya eta; raja, prameswari, 2 urang patih (Rakeyan Sang Anapaken jeung Rakeyan Buyut Mantri), putri mahkota (Dyah Citraresmi Pitaloka),50 urang pengawal istana, sesana wanoja pangiring penganein .satepina ka alun-alun Bubat, Prabu Linggawisesa mgirim surat embaran ka Hayam Wuruk, ditarima ku Gajahmada (nu geus lila panasaran hayang nalukkeun Sunda, pedah sakuliah Nusantara malah nepi ka Philipina geus taluk, iwal Sunda ). Tanpa bebeja ka Hayam Wuruk, dibalesan surat raja Sunda, teh yen putri Dyah Citraresmi Pitaloka kudu diserenkeun sabage UPETI ciri takluk. Puguh we raja jeung para ksatrya Sunda asa dihina.

Kajadian we pertempuran nu teu saimbang (100 urang dikepung ku 10.000 tentara Majapahit) urang Sunda tumpur, teu nyesa!

Sanggeus eta kajadian, salila 3 bulan Hayam Wuruk gering parna, nepi ka aya 7 kali na menta dihampura ka puseur dayeuh kawali, diluluguan ku pandita agama Hindu Mahayana, Sundayana jeung Tantrayana, bari ngirim 20 dongdang emas berlian minangka tanda bhakti tur handeueul.. Parmenta dihampurana, DITARIMA ku adi Prabu Linggawisesa,nu myuluran rakana jadi raja Sunda, salila putra mahkota WASTUKANCANA (adi Dyah Citraresmi Pitaloka, nu karek yuswa 9 tahun) can dewasa. Eta sababna teu kungsi kacarita aya serangan ka Majapahit, padahal 40 kerajaan di luar Sunda sayaga mantuan Sunda, mun rek nyerang Majapahit.

Akibat “peristiwa PEMBANTAIAN” (lain pertempuran) di Bubat ,sakur karajaan jajahan majapahit,kaasup Philippina ngamerdekakeun diri. Atuh Jenengan raja Sunda kawentar ka sakuliah Nusantara jenenganana seungit (wangi), mangka disarebut Prabu Wangi. Putrana, Wastukanca, disebut Prabu WANGISUTA, atuh buyutna, disebut Prabu SILIHWANGI (gaganti Prabu Wangisuta) robah jadi SILIWANGI. Ti harita, unggal raja Sunda nu nikah ka putri ti Majapahit(Tatar wetan) pasti dimakzul (diturunkeun tina tahta), saperti Sri Jaya Bhupati nu nikah ka putri Prabu Erlangga, jeung rama prabu Siliwangi (Linggadewata,raja Galuh) nikah ka putri ti Mataram Hindu. Unggal putri ti “wetan” disebut rara hulanjar,hartina wanoja buyut.

Catetan leupas sumpah bubat (tina lontar) : Nihan ta wuwusna rudiarana iking bhubat sabha,ksatrya sunda tan atemahan ring nagara pada jaya mami. “ Najan banjir getih, bedah di palagan Bubat, cadu ksatrya Sunda ancur ajen diri di lemahcai sorangan”. ***.


Putri Subang Larang

Januari 30, 2010

KACATURKEUN dina hiji waktu Prabu Siliwangi nyaur Patih Tambirasa jeung Paman Lèngsèr, dua jalma anu dipikolot di Karajaan Pajajaran. Teu lila duanana tuluy tingtorojol nyampeurkeun. Gèk dariuk semu ajrih hareupeun Sang Prabu.

“Paman Patih,” ceuk Prabu.

“Kaula nun, Gusti Prabu. Aya pikersaeun naon?” tèmbal Patih Tambirasa.

“Aya nu hayang ditepikeun ka Paman tèh. Ceuk selenting bèja, di Karawang aya hiji guru anu ngadegkeun pasantrèn sarta nyebarkeun agama anyar. Éta guru tèh ngaranna cenah Syèh Kuro, asalna ti nagri Campa. Naha Paman geus apal?

Ngadèngè Sang Prabu nanya kitu, Patih Tambirasa pohara reuwasna. Kakara harita manèhna ngadèngè èta bèja tèh. Nu matak Ki Patih ngeluk baè, ngarasa èra pèdah asa kacolongan, kapiheulaan terang ku Sang Prabu ngeunaan kaayaan di nagri Pajajaran.

“Hampura, Paman geus talobèh, Gusti Prabu! Kakara ayeuna Paman ngadèngè èta bèja tèh,” cèk Ki Patih bari acong-acongan.

“Sugan Paman Lèngsèr mah geus apal?” Sang Prabu nanya ka Paman Lèngsèr.

“Henteu, Gusti Prabu! Tong boro Paman, Ki Patih gè geuning teu uningaeun.”

“Lamun kitu urang geus kacolongan, Paman!” cèk Sang Prabu deui.

Ngadèngè kitu Patih Tambirasa beuki ngeluk baè. Laun-laun tuluy timbul amarahna. Ambek ka Syèh Kuro anu geus sagawayah ngadegkeun pasantrèn kalawan henteu mènta idin heula ka karajaan. Cong Ki Patih nyembah, tuluy pokna:

“Gusti Prabu, Paman mènta idin, rèk nyerek èta Syèh!”

“Sabar heula, Paman, ulah rusuh kabawa ku napsu,” cèk Sang Prabu halon. “Kudu inget yèn nagara urang mah henteu ngahalang-halang sing saha baè anu ngadon bubuara di dieu.”

“Leres lebah dinyana mah, Gusti Prabu! Tapi satungtung èta jalma tèh henteu nyusahkeun ka urang. Ari Syèh Kuro apan tètèla rèk nyieun bibit pacèngkadan. Manèhna nyebarkeun agama anyar. Rahayat Pajajaran tangtu bakal kabagi dua, anu milu ngagem agama anyar jeung anu henteu.”

Sakedapan Sang Prabu jempling teu nèmbal. Teu lila pok ngalahir, “Tapi Paman, agama mah apan urusan kayakinan. Moal bisa dipaksa ku saha baè.”

“Leres pisan, Gusti Prabu.”

Enya, lamun kitu urang antepkeun baè heula. Engkè lamun geus ngabarubahkeun katengtreman rahayat, kakara urang singkirkeun.”

Sang Prabu ngahuleng deui sawatara lila. Paman Patih jeung Paman Lèngsèr nya kitu deui pada-pada jempling, bangun keur dirungkup kabingung.

“Ceuk bèja èta Ki Syèh tèh boga santri awèwè anu kacida geulisna, Paman,” ceuk Sang Prabu. “Nyi Mas Subang Larang cenah ngaranna, putri Ki Gèdèng Tapa, Raja Singapura. Kaula hayang ngabuktikeun bener henteuna èta bèja, Paman.”

Paman Lèngsèr geuwat mairan:

“Ku Paman geus kateguh, kumaha pamaksudan Gusti Prabu. Lamun kitu, Paman rèk geuwat ngajugjug ka ditu.”

“Sukur ari geus kaharti ku Paman Lèngsèr mah,” cèk Gusti Prabu bari seuri bangun bagja. “Jung baè Paman geura indit ka ditu. Lamun èta bèja teu nyalahan, tepikeun baè pamaksudan kaula ka Syèh Kuro, yèn Nyi Putri Subang Larang rèk dijadikeun pramèswari ku kaula, raja Pajajaran.

“Sumangga, Gusti Prabu. Ayeuna kènèh Paman rèk miang,” tèmbal Paman lèngsèr bari cong nyembah pamitan.

Teu kacatur di jalanna, Paman Lèngsèr geus tepi ka tempat anu dijugjug, nyaèta pasantrèn Syèh Kuro di Karawang. Geuwat baè manèhna asup ka pakarangan pasantrèn. Sakedapan mah manèhna colohok baè, hèlok nènjo kaayaan di sabudeureunana. Éta pasantrèn tèh pohara raresikna. Di pakarangan aya taman nu pinuh ku kekembangan. Jalan laleutik nu diampar ku batu karikil but-bat ka ditu ka dieu. Tatangkalan tingkuyupuk. Tangkal buah jeung jambu keur meujeuhna meuhpeuy. Gigireun masjid aya balong nu caina canèmbrang hèrang. Ti dinya, ti lebah masjid, ku Paman lèngsèr kadèngè sora nu keur ngalaong ngaraji Qur’an.

Basa Paman Lèngsèr nènjo ka lebah taman, hatèna ngalenyap. Geuwat baè manèhna nyumput ka lebah tangkal buah. Sidik pisan ku manèhna katènjo, di taman tèh aya mojang keur anteng ngambung kekembangan. Kakara harita Paman Lèngsèr ningal awèwè nu kacida geulisna. Beungeutna ngadaun seureuh, kulitna hèjo carulang, panonna ngènclong cahayaan.

“Moal salah, nya ieu Nyi Putri Subang Larang tèh,” gerentes Paman Lèngsèr. Sawatara lila manèhna ngan ngajanteng baè neges-neges Nyi Putri ti kaanggangan.

“Sampurasun!” ceuk Paman Lèngsèr.

“Saha? Bagèa! Ka dieu baè, ka jero!” tèmbal pribumi bari mukakeun panto.

Paman Lèngsèr dibagèakeun ku Syèh Kuro. Gèk duanana dariuk di patengahan.

Barabat Paman Lèngsèr nyaritakeun pamaksudanana. Manèhna datang jauh-jauh ti puseur nagara tèh lantaran ngemban amanat Sang Prabu. Maksudna rèk mènta tanggung jawab Syèh Kuro, lantaran dianggap teu ngajènan ka karajaan. Ngadegkeun pasantrèn sarta nyebarkeun agama anyar kalawan henteu mènta idin heula ka karajaan.

“Naha Ki Guru bet henteu mènta idin heula ka Prabu Siliwangi anu kumawasa di ieu nagri?” cèk Paman Lèngsèr. Ditanya kitu Syèh Kuro ngabigeu baè teu bisa nèmbal.

“Naha ku Ki Guru henteu kasawang kumaha balukarna? Rahayat Pajajaran bakal harènghèng lantaran ayana agama anyar anu disebarkeun ku Ki Guru.”Ditanya kitu Syèh Kuro ngahuleng baè sawatara lila. Tuluy nyarita halon, pokna: “Kaula mah henteu maksa ka sasaha ogè. Anu daèk ngagem Agama Islam sukur, anu henteu mah tara diharu biru.”

“Keur dina henteu maksana ogè tetep baè ngabarubahkeun katengtreman rahayat. Ki Guru! Naha Ki Guru henteu ngarasa salah?”

“Enya lebah ngadegkeun pasantrèn mah kaula teu bèbèja ka karajaan. Kaula rumasa dosa.”

“Lamun rumasa salah, naon anu rèk dipilampah ku Ki Guru?”

“Kaula mènta dihampura. Lamun henteu ditampa, kaula sanggup narima hukuman ti Sang Prabu.”

”Ari Ki Guru kungsi ngadèngè bèja kumaha adil jeung wijaksana Prabu Siliwangi?”

“Kaula geus terang. Malah geus ngadèngè bèjana waktu kaula keur di Nagara Campa kènèh. Prabu Siliwangi kamashur tepi ka nagara kaula. Ceuk bèja, anjeunna raja nu adil tur wijaksana, nyaah jeung towèksa ka rahayatna. Raja nu gagah tur èlmuna sakti taya tanding.”

Syèh Kuro muji-muji kapunjulan Prabu Siliwangi.

Ngadèngè pamuji kitu, Paman lèngsèr rebèh awahing ku ngarasa bungah. Asa dirina baè nu keur dipuji tèh. Pok anjeunna ngalahir, “Bener pisan Ki Guru, Sang Prabu tèh raja anu wijaksana jeung gedè hampura ka rahayatna. Ki Guru ogè saenyana geus dihampura, sarta moal rèk dihalang-halang pikeun nyebarkeun agama anyar.”

“Euh, bungah pisan atuh kaula lamun kitu mah. Ki Lèngsèr,” tèmbal Syèh Kuro.

“Tapi Ki Guru ulah waka atoh, lantaran aya pamènta Sang Prabu,” cèk Paman Lèngsèr.

“Aya pamènta? Cing kumaha pamèntana, ku kaula moal burung ditedunan, Ki lèngsèr.”

“Sang Prabu aya maksud rèk ngajungjung Nyi Putri Subang Larang pikeun dijadikeun pramèswari di karaton,” cèk Paman Lèngsèr tandes.

Ngadèngè pamaksudan Sang Prabu kitu, jep baè Syèh Kuro jempè teu nèmbal deui. Manèhna ujug-ujug asa dirungkup kabingung. Puguh salila ieu geus loba pisan raja-raja anu ngalamar Nyi Putri tèh. Ngan hiji ogè taya nu sanggup nedunan pamènta Nyi Putri.

“Sanajan enya Nyi Putri tèh murid kaula, lebah dieu mah kaula teu bisa nampa atawa nolak lamaran Sang Prabu,” cèk Syèh Kuro laun, “Leuwih hadè talèk baè jinisna ku Ki Lèngsèr.”

“Enya atuh, urang talèk baè lamun kitu mah,” tèmbal Paman Lèngsèr.

Syèh Kuro tuluy ngalèos rèk ngagentraan Nyi Putri. Teu lila ogè Nyi Putri Subang Larang geus norojol.

Pok paman Lèngsèr ngedalkeun pamaksudanana. Manèhna ngahaja nepungan tèh lantaran diutus ku Sang Prabu pikeun nepikeun lamaran ka Nyi Putri.

“Endèn tèh rèk meunang kabagjaan. Rèk dijenengkeun pramèswari ku Sang Prabu,” cèk Paman Lèngsèr ka Nyi Putri. “Tada teuing bagjaeunana Sang Prabu, lamun utusanana mulang deui ka karaton, bari mawa bèja pikabungaheun. Cik kumaha ceuk Endèn Putri?”

Jempling sakedapan. Nyi Putri ngeluk baè henteu waka nèmbal.

“Bagja pisan kaula ngadèngèna, Paman Lèngsèr,” Nyi Putri ahirna nyarita halon. “Saha jalmana anu teu ngarasa bagja dilamar ku Prabu Siliwangi anu kamashur. Ngan hampura, kaula moal bisa mutuskeun ayeuna. Kaula hayang patepung langsung sareng Sang Prabu. Kaula nganti Sang Prabu sumping ka dieu, sok sanajan tempatna batan sakieu.”

“Tobat, Endèn… lamun kitu kapalay Endèn Putri, ku Paman rèk ditepikeun,” tèmbal Paman Lèngsèr semu jigrah.

Sanggeus rèngsè ngawangkong, Paman Lèngsèr tuluy pamitan, rèk mulang deui ka Pakuan Pajajaran.

Kocapkeun Prabu Siliwangi, sanggeus tepung jeung Nyi Putri Subang Larang, gawèna ngan hulang-huleng bangun èwuh pipikiran. Sapangeusi karaton milu nguyung. Para prajurit, ponggawa, katut pangagung karajaan milu hariwang mireungeuh Sang Prabu terus nguyung beurang peuting.

Hiji waktu Patih Tambirasa nepungan.

“Gusti Prabu, rahayat Pajajaran milu kingkin prihatin, mireungeuh Gusti Prabu bangun nguyung. Aya naon saleresna, Gusti Prabu?”

Sang Prabu jempling baè. Teuteupna semu malaweung ka jauhna.

“Sakumaha rahayat rèk nandonkeun jiwa ragana pikeun kabagjaan Gusti Prabu. Aya perkara naon tepi ka Gusti Prabu haleungheum samagaha pikir?”

Sanggeus mindel sawatara lila, pok ahirna Sang Prabu nyarita halon.

“Puguh baè matak samagaha pikir mah, Paman. Kaula tèh bingung kaliwat saking.” Reg Sang Prabu ngarandeg heula bangun hayang ngawahan.

“Basa kaula nepungan Nyi Putri Subang Larang tèa, manèhna ku kaula ditalèk naon maksudna hayang patepung jeung kaula tèh. Bisi aya pamènta pok geura kedalkeun. Naha hayang emas raranggeuyan atawa inten berlian sakarung, moal burung ditedunan. Kumaha èta Nyi Putri ngajawabna, Paman? Beurang atawa peuting cenah kaula daèk dipigarwa ku Gusti Prabu, asal sarat mas kawinna bisa kacumponan. Kaula teu butuh ku emas atawa inten berlian, da èta mah geus aya. Cing teguh ku paman, naon pamèntana?”

“Naon cenah anu dipikapalayna, Gusti Prabu?”

“Nya ieu nu matak jadi gering pikir tèh, Paman. Nyi Putri tèh mènta maskawin kongkorong bèntang…!”

Ngadèngè kitu mèh baè Patih Tambirasa luncat bakat ku reuwas. Manèhna jempling, ngan sirahna teu reureun gogodeg.

“Basa ku kaula dicaritakeun, yèn èta pamènta tèh pamohalan bisa kacumponan, Nyi Putri tèh kalah malikkeun. Lamun kitu mah bohong cenah majar Prabu Siliwangi sakti luhung ku èlmu tèh.”

Patih Tambirasa ngahuleng kènèh. Pok deui Sang Prabu nuluykeun, “Tada teuing wirangna lamun kaula kudu mundur, Paman! Rèk di kamanakeun beungeut kaula jeung kahormatan Karajaan Pajajaran?”

“Leres Gusti Prabu, lalaki Pajajaran pantang sumerah!”

“Enya, tapi kudu kumaha carana, Paman?”

“Mènta pitulung Dèwata, Gusti Prabu!”

Bari unggut-unggutan Sang Prabu pok deui nyarita, “Enya, Paman, ti poè ieu kènèh kaula rèk menekung ka Hyang Agung. Salila pamènta can ditedunan, pamarèntahan ku kaula dipasrahkeun heula ka Paman. Kaula titip, Paman!”

“Ulah hariwang, Gusti Prabu! Amanat Gusti Prabu ku Paman rèk dièstokeun.”

Prabu Siliwangi tuluy menekung beurang peuting. Lantaran cengeng mèntana, can tepi ka opat puluh poè ogè manèhna geus meunang pituduh. Nalika keur ngaleyep, Sang Prabu ngimpi ditepungan ku Batara Narada.

“Anaking, Prabu Siliwangi, anjeun teu kudu leutik hatè. Pamènta anjeun geus dikabul. Kongkorong bèntang anu dipènta ku Nyi Subang Larang tèh nu kieu rupana,” cèk Batara Narada bari nèmbongkeun èta kongkorong. “Ieu kongkorong tèh ayana di nagri Mekah, pèk tèangan ku anjeun!” pokna deui. Samèmèh Sang Prabu nganuhunkeun, èta Sang Batara tèh geus ngaleungit mantèn.

Sanggeus meunang pituduh kitu mah Sang Prabu lugay ti kamarna. Manèhna tuluy singkil, niat harita kènèh rèk ngajugjug Nagri Mekah. Sang Prabu tanggah ka langit, ngagereyem mapatkeun jampè Ajian Hong, “Hong, nya aing sukma dibya, sukma rasa sukma larang, gumawang tanpa cantèlan…” Barang rèngsè, sèak baè awakna melesat ka awing-awang. Sang Prabu hiber ka kulonkeun.

Kocapkeun Prabu Siliwangi geus cunduk ka Nagri Mekah. Kabeneran manèhna patepung jeung waliyullah. Harita kènèh kongkorong bèntang tèh turun ti langit. Pluk murag ka hareupeun Waliyullah. Prabu Siliwangi ngajenghok, ceuk pikirna, ieu pisan kongkorong bèntang nu ditèmbongkeun ku Batara Narada dina impian tèh. Basa rèk dicokot, èta kongkorong tèh geus dicokot mantèn ku Waliyullah.

“Hèh, Ki Sanak, naha anjeun bet rèk nyokot ieu kongkorong?” Waliyullah nanya.

“Puguh kaula datang jauh-jauh ogè rèk nèangan ieu kongkorong,”

“Keur naon?”

“Putri anu rèk dilamar ku kaula mènta mas kawin kongkorong bèntang.”

“Euh, lamun kitu mah anjeun tèh raja, nya?”

“Leres, kaula tèh raja ti nagara Pajajaran, ti tanah Sunda.”

“Ngagem agama naon anjeun tèh?”

“Agama Sunda Wiwitan.”

“Euleuh hanjakal atuh. Nu lain agama Islam mah teu meunang nyekel ieu kongkorong.”

“Tapi èta kongkorong tèh kudu dipimilik ku kaula.”
”Bisa, tapi aya saratna. Anjeun kudu ngucapkeun heula sahadat, hartina anjeun kudu asup heula agama Islam.”

Sang Prabu henteu mikir panjang deui, harita kènèh manèhna mènta dituyun dipapatahan ngucapkeun kalimah sahadat. Rèngsè ngucapkeun sahadat, Waliyullah tuluy nerangkeun bagbagan agama Islam. Geus kitu mah èta kongkorong tèh tuluy dipasrahkeun ka Prabu Siliwangi. Manèhna kacida ngarasa bagjana lantaran nu ditèangan geus kapimilik.

Sang Prabu pamitan rèk mulang deui ka Pajajaran. Tapi barang manèhna ngagereyem mapatkeun ajian Hong, awakna henteu melesat bisa hiber. Naha ieu jampè tèh bet leungit kasaktianana? Cèk Sang Prabu hèran.

“Moal ampuh ayeuna mah jampè tèh, lantaran anjeun geus ngagem agama Islam,” cèk Waliyullah bangun geus apaleun.

“Kumaha atuh sangkan kaula bisa mulang?”

“Ulah hariwang. Ka dieu…! Cèk Waliyullah bari pasang kuda-kuda. Manèhna namprakkeun leungeun dina tuurna nu Beulah katuhu.

“Sok geura tincakkeun suku anjeun kana dampal leungeun kaula bari maca Bismillahirrohmanirohim!”

Bari nincakkeun suku katuhuna kana dampal leungeun Waliyullah, Sang Prabu ngagereyem maca bismillah. Biur wè awakna ngapung ka awang-awang.

Sang Prabu henteu mulang ka Pakuan Pajajaran, tapi langsung muru ka Karawang, rèk nepungan Syèh Kuro jeung Nyi Putri Subang Larang. Barang anjog ka tempat nu dituju, Sang Prabu tuluy baè uluk salam.

“Assalamualaikum!”

“Wa’alaikumsalam!” tèmbal Syèh Kuro ti jero bari mukakeun panto. Sanggeus sasalaman, gèk Sang Prabu diuk nyanghareupan Syèh Kuro.

“Tangtu Ki Guru anèh ngadèngè kaula ngucapkeun salam,” cèk Sang Prabu.

“Lain anèh, Gusti Prabu, tapi kaula ngarasa bagja.”

Barabat baè Sang Prabu ngadongèngkeun lalampahanana, ti mimiti miang ti Pajajaran tepi ka tepung jeung Waliyullah di Nagri Mekah, tepi ka ahirna hasil bisa mawa kongkorong bèntang.

Syèh Kuro teu eureun-eureun muji sukur ka Alloh Nu Maha Agung. Manèhna kacida ngarasa bagjana lantaran Sang Prabu geus dipaparin hidayah tepi ka ngagem agama Islam. Geuwat baè Nyi Putri Subang Larang disauran. Teu lila Nyi Putri norojol nyampeurkeun. Gèk diuk èmok gigireun Syèh Kuro. Diuk timpuh lantaran ngahormat ka Sang Prabu.

“Eulis! Hidep kudu muji sukur ka Alloh, lantaran Sang Prabu geus hasil mawa kongkorong bèntang, maskawin anu dipènta ku hidep tèa. Nu matak leuwih bagja, Sang Prabu tèh ayeuna mah ngagem agama Islam,” cèk Syèh Kuro.

Nyi Putri Subang Larang ngaranggahkeun leungeun duanana bari tanggah ka langit, ngucapkeun sukur ka Alloh Nu Maha Murah. “Alhamdulillah ‘ala ni’matil Islam wal Imani. Sadaya puji mung kagungan Alloh anu parantos maparin ni’mat Islam sareng iman ka abdi,” gerentesna.

Prabu Siliwangi tuluy ditikahkeun ka Nyi Putri Subang Larang, kalawan maskawin kongkorong bèntang, nyaèta tasbè…!